Las, nietypowe zagłębienia terenu, wykrywacz metali… Podczas seminarium wiosennego Klubu Astronomicznego Almukantarat wybraliśmy się na wycieczkę po miejscu wyjątkowym – rezerwacie „Meteoryt Morasko”. Zafascynowani jego niezwykłością postanowiliśmy przekazać czytelnikom krótką historię tego regionu, tamtejszych znalezisk i samego ośrodka.

Artykuł napisał Jakub Garwoła.

Rezerwat został założony 24 maja 1976 roku i zajmuje obszar 55 ha. Według badaczy znajdujące się na jego terenie kratery powstały w wyniku upadku meteorytu Morasko około 5 tys. lat temu. Naukowe i przyrodnicze walory czynią to miejsce ciekawą atrakcją dla turystów i miłośników meteorologii z całego świata. Właśnie dlatego pracownicy Instytutu Geologii UAM, członkowie Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra oraz społecznicy ze stowarzyszenia Inwestycje dla Poznania podjęli się stworzenia nowej ścieżki dydaktycznej na terenie Morasko. Przez cały obszar przebiega żółty szlak turystyczny Rezerwatu Meteorytów. Ta peryferyjna część Poznania jest słabo zurbanizowana (w 2010 r. mieszkało tam zaledwie 906 osób), a do tego graniczy z Suchym Lasem, dzięki czemu panują tam warunki sprzyjające obserwacjom astronomicznym.

„Tajemnica”, czy raczej dyskusja wokół sposobu powstania kraterów była głównym tematem poruszanym przez naszą panią przewodnik podczas zwiedzania. Biorąc pod uwagę budowę meteorytów oraz cechy części kraterów uczeni uznają teorię kosmicznego pochodzenia tych obiektów. Od wielu lat jednak kwestia ta pozostawia wiele wątpliwości. Nietypowe dla powietrznej eksplozji rozmieszczenie śladów kolizji sugerowałoby polodowcowe pochodzenie co najmniej niektórych zagłębień. Rozważana była nawet opcja uderzenia meteorytu w lodowiec i jego przemieszczenia w miejsce obecnego występowania. Ostatnie opinie występują u zdecydowanej mniejszości, lecz sprawa ta wciąż nie została rozstrzygnięta.

Krater B

Na podstawie badań samego meteorytu szacuje się, że Morasko spadł na powierzchnię Ziemi między 4100 a 2700 rokiem przed Chrystusem, uderzając pod małym kątem z prędkością miedzy 2 a 7 km/s. Do badań wykorzystano metodę TL, czyli datowanie termoluminescencyjne. Wykorzystuje ona fakt, że w minerałach naturalne promieniowanie tła odkłada się w postaci energii wzbudzającej. Ujawnia się ona właśnie poprzez termiczną luminescencję, a jego natężenie sugeruje nam wiek badanego obiektu.

Najważniejsze odkrycia

Pierwsze odkrycie związane z Morasko sięga czasów Wielkiej Wojny, kiedy to sierżant Cobliner potwierdził znalezienie meteorytu. Podczas wykopywania umocnień na głębokości 0,5 m żołnierze natknęli się na 77,5 kilogramową bryłę żelaza, okrytą nietypowym osadem. Obecnie fragment ten znajduje się w kolekcji Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie.

We wrześniu 2006 roku grupa naukowców z Kielc na zlecenie Instytutu Geologii UAM za pomocą wykrywacza metalu odnalazła odłamek ważący 164 kg. Oprócz znanych nam stopów żelazo-niklu występowały w nim niewielkie ilości krzemianów. Pirokseny – bo tak się nazywają, nie występują na Ziemi. W tym samym roku władze Uniwersyteckie rozważyły stworzenie centrum edukacyjnego aby przyciągnąć uwagę większej ilości osób, co mogłoby doprowadzić do odnalezienia nowych odłamków.

Sześć lat później, również we wrześniu, do poszukiwań zastosowano działające na większych głębokościach wykrywacze metalu typu impulsowego firmy Lorenz. Grupa poszukiwaczy z Opola pod patronatem UAM-u na głębokości 217 metrów odkryła odłamek o stożkowym kształcie, który razem ze zwietrzeliną ważył 300 kg. Po oczyszczeniu 216-kilogramowy fragment wywalczył miano największego tego typu obiektu w Polsce. Analiza jego budowy pozwoliła odtworzyć trajektorię lotu ciał przy wkraczaniu w atmosferę ziemską. Obecnie obiekt ten znajduje się w Muzeum Ziemi Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu.

Wymiary kraterów: Sześć kraterów oznaczono literami: A, B, C, D, E i F. Posiadają one następujące parametry:

A: średnica – 90 m, powierzchnia – 4657 m², głębokość – 11,5 m, osady organiczne do 4 m, w podłożu iły neogeniczne, woda do 2,5 m,

B: średnica – 50 m, powierzchnia – 1195 m², głębokość – 9 m, osady organiczne do 3,5 m, w podłożu piaski na glinie, woda do 1,5 m,

C: średnica – 30 m, powierzchnia – 661 m², głębokość – 4,3 m, osady organiczne do 2 m, w podłożu glina na iłach, woda do 0,9 m, okresowo pozbawiony wody,

D: średnica – 20-35 m, powierzchnia – 616 m², głębokość – 2,1 m, osady organiczne do 0,3 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,

E: średnica – 25 m, powierzchnia – 415 m², głębokość – 2,2 m, osady organiczne do 0,2 m, w podłożu glina morenowa, brak wody, sezonowo do 0,3 m wody,

F: średnica – 20 m, powierzchnia – 284 m², głębokość – 3 m, w podłożu piaski i gliny piaszczyste, suchy.