Mapka pokazuje położenie Księżyca, Jowisza i Urana w trzecim tygodniu listopada 2010.Mapkę wykonano w GIMPie (http://www.gimp.org) na podstawie obrazków z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Przez coraz większą część nocy będzie widoczny Księżyc, który zbliża się do pełni (w niedzielę 21 listopada). Nie przeszkodzi on jednak bardzo w obserwacjach Leonidów, wpłynie za to niekorzystnie na widoczność komety Hartleya 2. Nad ranem coraz lepiej widoczne są Wenus z Saturnem.

Listopadowa pełnia Księżyca wypada w trzecią niedzielę miesiąca, 21 listopada, o godzinie 18:27 naszego czasu. Dlatego ten tydzień (a szczególnie jego końcówka) będzie przez niego zdominowana. Przez ten czas naturalny satelita Ziemi odwiedzi głównie gwiazdozbiory Ryb i Barana, a na sam koniec tygodnia zawita do konstelacji Byka.

Podczas pierwszych dwóch nocy tego tygodnia Srebrny Glob będzie przechodził blisko Jowisza i Urana. Najbliżej największej planety Układu Słonecznego Księżyc znajdzie się we wtorek 16 listopada około godziny 16:45, będzie wtedy około 6,5 stopnia na północ od Jowisza (i jednocześnie 5° na północ od Urana). W momentach pokazanych na mapce 15 listopada odległość Księżyc – Jowisz będzie wynosić 9°, Księżyc – Uran zaś 11°. Dobę później Księżyc będzie 8° od Jowisza i niecałe 6° od Urana.

W tym tygodniu Jowisz będzie się znajdował około 3,5 stopnia na zachód od Urana, natomiast sam Uran – 47 minut kątowych na północny wschód od gwiazdy 20 Psc. W czwartek 18 listopada Jowisz zmieni kierunek swego ruchu z wstecznego na prosty i od tego momentu jego jasność oraz średnica kątowa będą się z każdym tygodniem wyraźnie zmniejszać. Za kilkanaście dni to samo zrobi Uran, ale nie będzie to niosło ze sobą aż takich skutków, ponieważ ta planeta jest dużo dalej od nas i średnica orbity Ziemi jest małym procentem średnicy orbity Urana.

Obecnie jasność Jowisza wynosi -2,6 wielkości gwiazdowej, a jego średnica kątowa – 44″, czyli odpowiednio 0,3 magnitudo i 6″ mniej niż podczas opozycji we wrześniu br. Uran ma jasność +5,8 magnitudo i jest ona tylko 0,1 magnitudo mniejsza niż 2 miesiące temu. Pogarszanie się warunków obserwacji obu planet widać też po momentach chowania się ich pod horyzont, co czynią w tych dniach około godziny 1:00 (Jowisz) i 1:20 (Uran).

Jak zawsze w układzie księżyców galileuszowych Jowisza dojdzie do kilkunastu ciekawych zjawisk. W tym tygodniu polecam szczególnie noc sobotnią, kiedy to najdalszy z księżyców – Kallisto – będzie przechodził przed tarczą Jowisza, częściowo na nią wchodząc, ale nie do końca (choć zabraknie bardzo niewiele). Szczegóły w liście poniżej:

  • 16 XI godz. 23:56 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 17 XI godz. 1:07 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza (tuż przed zachodem),
  • 17 XI godz. 21:10 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 17 XI godz. 21:26 – wejście Europy na tarczę planety,
  • 17 XI godz. 22:16 – Ganimedes chowa się za tarczą Jowisza,
  • 17 XI godz. 23:47 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 18 XI godz. 0:11 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 18 XI godz. 0:35 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 18 XI godz. 18:24 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 18 XI godz. 19:37 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 18 XI godz. 20:39 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 18 XI godz. 21:49 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 19 XI godz. 16:03 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 19 XI godz. 19:40 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 19 XI godz. 21:19 – wyjście Europy z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 20 XI godz. 16:18 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 20 XI godz. 21:00 – 22:45 – przejście Kallisto przez południowy kraniec tarczy Jowisza,
  • 21 XI godz. 17:23 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 21 XI godz. 20:16 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza.

Ale wrócę do Księżyca, który nie próżnuje i przesuwa się po niebie. Do piątku 19 listopada dotrze on do gwiazdozbioru Barana. Jego faza będzie już miała 96%, dlatego jasne gwiazdy tej konstelacji będą słabo widoczne. Ale Księżyc tej nocy, o godzinie podanej na mapce, będzie znajdował się 6,5 stopnia od Hamala, 5° od Sheratana i 4° od gwiazdy podwójnej Mesarthim.

20 listopada Księżyc będzie na granicy gwiazdozbiorów Barana i Byka, natomiast w niedzielę 21 listopada wieczorem Srebrny Glob, będący wtedy w pełni, przejdzie 2° na południe od znanej gromady otwartej gwiazd Plejady. Bliskość Księżyca (ze względu na fazę) będzie wtedy raczej utrudnieniem, niż ułatwieniem w odnalezieniu Plejad, ale warto zapamiętać, gdzie wtedy będzie Księżyc i wrócić do tego obszaru nieba za kilka dni, kiedy już go tam nie będzie.

Na mapce zaznaczyłem też położenie gwiazdy Mira Ceti. Jest to jedna z pierwszych znanych gwiazd zmiennych, która ma dużą amplitudę zmian blasku. Jest ona prototypem całej grupy gwiazd zmiennych, nazywanej mirydami. Jest to gwiazda długookresowa, której jasność zmienia się z okresem 334 dni. Gdy jest w minimum, do jej dostrzeżenia potrzebny jest teleskop o średnicy kilkunastu centymetrów, natomiast w czasie maksimum (które w tym roku przypadło 18 października) gwiazda jest widoczna gołym okiem. Jednak za każdym razem zarówno wielkość minimum, jak i maksimum jest inna i raz gwiazda jest dobrze widoczna, a innym razem jej dostrzeżenie jest trudne bez przyrządów optycznych.

I właśnie tegoroczne maksimum należy do tych jaśniejszych. Gwiazda ma obecnie jasność około 3 magnitudo (porównywalną z zaznaczoną na mapce gwiazdą Menkar oraz między jasnościami gwiazd Mesarthim i Sheratan z Barana) i wyraźnie zmieniła kształt gwiazdozbioru Wieloryba. Warto przyjrzeć się temu gwiazdozbiorowi bliżej, spróbować odnaleźć i obserwować Mirę, patrząc jak stopniowo staje się ona coraz ciemniejsza, aż w końcu przestaje być widoczna gołym okiem.

Położenie komety Hartleya 2 w trzecim tygodniu listopada 2010

Na tle gwiazdozbioru Jednorożca widoczna jest kometa Hartleya 2, jednak w tym tygodniu jasny blask Księżyca (szczególnie w drugiej części tygodnia) nie będzie ułatwiał jej dostrzeżenia. Kometa wyraźnie zwolni swój ruch wśród gwiazd, ponieważ oddala się już od nas, w związku z czym świeci coraz słabiej. Na początku przyszłego miesiąca kometa będzie zakreślać pętlę na pograniczu gwiazdozbiorów Jednorożca, Wielkiego Psa i Rufy.

Pod koniec tygodnia przejdzie niecałe półtora stopnia na zachód od gwiazdy α Monocerotis. Jednak jasność tej gwiazdy wynosi zaledwie +4 magnitudo, dlatego nie będzie ona jakimś bardzo dobrym wskaźnikiem do odnalezienia komety. Ale szukanie komety można zacząć od znalezienia tej gwiazdy.

Położenie radiantu Leonidów w trzecim tygodniu listopada 2010

Jak co roku w połowie listopada promieniują meteory z roju Leonidów. Meteory te są bardzo szybkie (ich prędkość zderzenia z ziemską atmosferą wynosi aż 71 km/s) i bardzo jasne. Często zostawiają smugi. Niestety w naszym kraju bardzo często są w tym czasie chmury, ale może tym razem będziemy mieli więcej szczęścia?

Radiant tego roju położony jest w charakterystycznym sierpie konstelacji Lwa (albo rączki od żelazka) i pojawia się nad horyzontem przed 22:00. Jednak w tym roku obserwacje meteorów, oprócz chmur, popsuje nieco Księżyc, który w dniu maksimum (czyli w nocy z 17 na 18 listopada) będzie miał fazę 86% i zajdzie około godziny 3:30. Dlatego na obserwacje pozostaną około 3 godziny nad samym ranem. Według prognoz możemy spodziewać się do 20 meteorów na godzinę.

Więcej o obserwacjach Leonidów można poczytać na stronie Pracowni Komet i Meteorów (po polsku) oraz International Meteor Organization (po angielsku).

Położenie Wenus i Saturna w trzecim tygodniu listopada 2010

Tuż przed wschodem Słońca w dalszym ciągu widoczne są Wenus i Saturn. Mapka pokazuje położenie planet na półtora godziny przed wschodem Słońca. W tym momencie Saturn znajduje się już ponad 20° nad horyzontem, zaś Wenus – około 10°. Planeta z pierścieniami wschodzi przed godziną 3:00. Druga z wymienionych planet – przed 5:00 w poniedziałek i około 4:20 w niedzielę.

Saturn świeci z jasnością +0,9 magnitudo, a jego średnica kątowa wynosi 16″. Planeta oddali się już na 3,5 stopnia od Porrimy. W niedzielę rano Tytan znajdzie się w maksymalnej elongacji wschodniej (co oznacza, że będzie w swojej maksymalnej odległości na wschód od planety macierzystej).

Wenus znajduje się na zakręcie swojej drogi niedaleko Spiki i w niedzielny poranek będzie znajdowała się około 4° na wschód od najjaśniejszej gwiazdy Panny. Jasność planety wynosi w tym tygodniu -4,6 magnitudo, a jej średnica kątowa – 50″, natomiast faza – 15%. Oznacza to, że Wenus jest obecnie trzecim co do wielkości ciałem niebiańskim na naszym niebie po Słońcu i Księżycu (oczywiście z wyłączeniem obiektów mgławicowych).

Tarcza Wenus jest w dalszym ciągu możliwa do dostrzeżenia przez małe lornetki, ale ze względu na jej jasność próby (nie tylko zresztą teraz, ale zawsze podczas obserwacji tej planety) należy podejmować na jasnym już niebie, czyli około 6:30, a nawet później.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher