Najbliższe dni to ostatni tydzień astronomicznej jesieni. W poniedziałek 22 grudnia zaraz po północy Słońce osiągnie najbardziej na południe wysunięty punkt ekliptyki. Od tego dnia Słońce zacznie wędrować na północ i przez następne pół roku dzień będzie się wydłużał, a noc – skracać. Na niebie porannym będzie można obserwować coraz węższy sierp zdążającego do nowiu Księżyca, który minie powracającego na niebo po kilkumiesięcznej nieobecności Saturna. Prawie przez całą noc można obserwować meteory z roju Geminidów oraz Jowisza, zaś w pierwszej połowie nocy – Marsa, Neptuna oraz Urana.

Srebrny Glob wschodzi już bardzo późno: na początku tygodnia około północy, zaś w niedzielę 21 grudnia – 6,5 godziny później, niewiele przed Słońcem. Odwiedzi w tym czasie gwiazdozbiory Panny, Wagi, Skorpiona i Wężownika, powoli zbliżając się do nowiu, który będzie miał miejsce tej samej nocy, co przesilenie zimowe, ale o godzinie 2:36, czyli 2,5 godziny później. Przez cały tydzień dobrze powinno być widoczne tzw. światło popielate Księżyca, czyli ta jego część, która nie jest oświetlona bezpośrednio przez Słońce, lecz odbija światło słoneczne, odbite wcześniej od naszej planety. Im bliżej końca tygodnia, tym światło popielate będzie widoczne lepiej. A ze względu na to, że Ziemia ma prawie 4-krotnie większą średnicę od swojego naturalnego satelity oraz odbija ok. 40% padającego na nią promieniowania i obserwowana z Księżyca ma fazę uzupełniającą do tej, jaką ma Księżyc obserwowany z Ziemi (czyli gdy faza Księżyca wynosi np. 25%, to faza Ziemi obserwowanej z Księżyca wynosi 75%), to Ziemia na księżycowym niebie świeci bardzo jasno. I mimo tego, że Księżyc odbija tylko nieco ponad 10% padającego na niego promieniowania, to wystarczy to do wyraźnego świecenia jego nocnej części.

Pierwsze trzy dni tego tygodnia Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Panny i na 45 minut przed świtem (na tę porę wykonane są mapki animacji) będzie on bliski górowania. W poniedziałkowy poranek tarcza naturalnego satelity Ziemi miała fazę 43%, a zajmowała ona pozycję około 17° na południe od Deneboli – drugiej co do jasności i najbardziej na wschód wysuniętej gwiazdy z głównej figury Lwa, oznaczanej na mapach nieba grecką literą β oraz jednocześnie 10,5 stopnia na zachód od Porrimy – jednej z jaśniejszych gwiazd Panny, oznaczanej na mapach nieba grecką literą γ.

W poranek wtorkowy 16 grudnia faza Księżyca spadnie do 34% i przesunie się on między Porrimę a Spikę, czyli najjaśniejszą gwiazdę w całej konstelacji Panny. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia od Porrimy Księżyc będzie oddalony o niecałe 5°, natomiast od Spiki – trochę mniej niż 11°. Dobę później tarcza Srebrnego Globu będzie oświetlona w jeszcze mniejszym stopniu, jej faza zmaleje do 25%. Do tego czasu Księżyc minie już Spikę, a tuż przed świtem będzie się znajdował mniej niż 3° na północny wschód od niej.

Dwa kolejne dni tego tygodnia, czyli czwartek 18 grudnia i piątek 19 grudnia Księżyc spędzi na odwiedzinach gwiazdozbioru Wagi. W czwartek tarcza Księżyca będzie miała fazę 16%, zaś w piątek – już tylko 9%. W obu tych dniach Srebrny Glob będzie dość blisko gwiazdy Zuben Elgenubi, czyli gwiazdy Wagi oznaczanej na mapach grecką literą α, choć nie jest to najjaśniejsza gwiazda tej konstelacji. W czwartek Księżyc będzie się znajdował 7° na zachód od wspomnianej gwiazdy, dobę później – prawie tyle samo, ale na wschód.

Rok temu blisko Zuben Elgenubi wędrował Saturn, jednak w tym roku szósta planeta Układu Słonecznego przesunęła się kilkanaście stopni na południowy wschód i w tym roku będzie zajmował pozycję kilkanaście stopni na wschód lub południowy wschód od tej gwiazdy. W czwartek 18 grudnia Księżyc będzie oddalony od Saturna o ponad 21°, w piątek 19 grudnia – niecałe 8°. Najbliżej Saturna Księżyc będzie znajdował się w sobotę 20 grudnia, gdy o tej samej porze doby będzie świecił niecałe 6° na wschód od niego, przy fazie zaledwie 4%. Jednocześnie Księżyc będzie znajdował się prawie 3° na północny wschód od gwiazdy Graffias, czyli gwiazdy Skorpiona, oznaczanej na mapach nieba grecką literą β. Sam Saturn jest jeszcze daleko od Ziemi i świeci z jasnością +0,5 magnitudo. Przez teleskopy można próbować dostrzec jego tarczę o średnicy 15″.

Ostatniego dnia tego tygodnia Księżyc wzejdzie około godziny 6:35, czyli jakieś 70 minut przed Słońcem, a jego faza będzie wynosiła zaledwie 1%. 45 minut przed wschodem Słońca Księżyc będzie zajmował pozycję na wysokości 2° nad południowo-wschodnim widnokręgiem, a niecałe 4° na północ nad nim znajdowała się będzie gwiazda Sabik, czyli η Wężownika. Jednak ze względu na jasne tło nieba do jej dostrzeżenia będzie potrzebna lornetka. Również Srebrny Glob nie będzie łatwy do odnalezienia na niebie i poza odsłoniętym widnokręgiem i idealną przejrzystością powietrza w tym rejonie nieba do jego odszukania również niezbędna może okazać się lornetka.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Jowisza i radiantu Geminidów w trzecim tygodniu grudnia 2014 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Przez całą noc można jeszcze obserwować meteory z corocznego roju Geminidów (ale tylko przez pierwsze dwie noce tego tygodnia), natomiast przez jej większość widoczna jest planet Jowisz, która pojawia się nad widnokręgiem mniej więcej o godzinie 20. Według Międzynarodowej Organizacji Meteorowej w miniony weekend można było obserwować nawet 150 meteorów na godzinę, czyli więcej niż 2 na minutę. Obecnie ich aktywność osłabła już do około 20 meteorów na godzinę, ale jeszcze przez 2 dni można próbować obserwować ten rój.

Największa planeta Układu Słonecznego zmieniła już swój ruch z prostego na wsteczny i powoli nabiera prędkości. W niedzielę 21 grudnia Jowisz będzie oddalony od Regulusa z Lwa już o ponad 7,5 stopnia i w następnych tygodnia odległość ta będzie rosła. Obecnie Jowisz świeci z jasnością -2,4 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę już 42″.

W tym tygodniu również będzie się dużo działo w układzie księżyców galileuszowych Jowisza:

• noc 17/18 grudnia: ok 23:45 na zachód od Jowisza widoczna Europa, tuż przed północą wchodzi ona w cień Jowisza, ale tuż po północy po tej stronie Jowisza zastępuje ją Ganimedes, który jednak niewiele później chowa się za swoją planetą macierzystą. Przed godziną 5 rano oba Księżyce pojawiają się po wschodniej stronie tarczy planety, a po zachodniej widoczna jest Io, która zeszła z tarczy planety;
• noc 18/19 grudnia: początkowo Io po zachodniej stronie tarczy Jowisza, a 3 pozostałe księżyce po stronie wschodniej, w kolejności Europa, Ganimedes, Kallisto, Europa i Ganimedes 3″ od siebie tuż po swoim wschodzie ok 20:30. Po godzinie 2 Io pojawi się po wschodniej stronie tarczy planety i wtedy po tej stronie Jowisza widoczne są wszystkie cztery księżyce galileuszowe, w kolejności wzrastającej odległości od swojej planety macierzystej;
• noc 19/20 grudnia: od wschodu Jowisza cienie Europy i Io na tarczy Jowisza, oba księżyce niewiele na wschód od tarczy. Kwadrans po 21 na tarczy planety zarówno cienie, jak i ich właściciele na tarczy, na której Io będzie doganiać Europę i jeszcze przed zejściem, obu księżyców z tarczy Io zacznie chować się za Europę. Zatem w pewnym momencie na tarczy Jowisza będą widoczne 2 księżyce galileuszowe oraz ich cienie! Po przejściu za Europą Io ją wyprzedzi, ale jeszcze przed końcem nocy zacznie zawracać w kierunku Jowisza i po godzinie 6:30 ponownie schowa się za Europę.
• noc 21/22 grudnia: wieczorem minięcie się Europy i Kallisto na wschód od tarczy Jowisza, rano – zakrycie Io przez Ganimedesa oraz zaćmienie Io przez Kallisto.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej tabeli:

• 15 grudnia, godz. 23:30 – minięcie się Io i Europy w odległości 1″ (środki tarcz), 2' na wschód od Jowisza,
• 16 grudnia, godz. 5:04 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 16 grudnia, godz. 7:10 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 16 grudnia, godz. 7:18 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 17 grudnia, godz. 3:24 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (początek),
• 17 grudnia, godz. 3:41 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (koniec),
• 17 grudnia, godz. 4:22 – wejście Io w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 17 grudnia, godz. 7:46 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 17 grudnia, godz. 8:05 – minięcie się Europy i Ganimedesa w odległości 1″ (środki tarcz), 3' na zachód od Jowisza,
• 17 grudnia, godz. 20:20 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 17 grudnia, godz. 23:52 – wejście Europy w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 18 grudnia, godz. 0:02 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 18 grudnia, godz. 0:38 – Ganimedes chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 18 grudnia, godz. 1:38 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 18 grudnia, godz. 2:42 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 18 grudnia, godz. 3:58 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 18 grudnia, godz. 4:16 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 18 grudnia, godz. 4:50 – wyjście Europy zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 18 grudnia, godz. 5:00 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 18 grudnia, godz. 6:33 – częściowe zakrycie Ganimedesa przez Europę, ok. 26″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza (początek),
• 18 grudnia, godz. 7:21 – częściowe zakrycie Ganimedesa przez Europę (koniec),
• 18 grudnia, godz. 22:50 – wejście Io w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 19 grudnia, godz. 2:14 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 19 grudnia, godz. 20:11 – od wschodu Jowisza cienie Io i Europy na tarczy planety (cień Europy blisko środka, cień Io tuż przy wschodnim brzegu),
• 19 grudnia, godz. 20:30 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 21:10 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 21:20 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 22:26 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 23:18 – częściowe zakrycie Io przez Europę (początek),
• 19 grudnia, godz. 23:24 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 23:26 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 19 grudnia, godz. 23:36 – częściowe zakrycie Io przez Europę (koniec),
• 20 grudnia, godz. 6:31 – częściowe zakrycie Io przez Europę (początek),
• 20 grudnia, godz. 6:51 – częściowe zakrycie Io przez Europę (koniec),
• 20 grudnia, godz. 20:40 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 21 grudnia, godz. 4:13 – zaćmienie Io przez Kallisto (początek),
• 21 grudnia, godz. 4:32 – zaćmienie Io przez Kallisto (koniec),
• 21 grudnia, godz. 5:11 – częściowe zakrycie Ganimedesa przez Io (początek), 102″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 21 grudnia, godz. 5:23 – częściowe zakrycie Ganimedesa przez Io (koniec),
• 21 grudnia, godz. 19:58 – od wschodu Jowisza cień Kallisto na tarczy planety, bliżej zachodniego brzegu,
• 21 grudnia, godz. 20:50 – minięcie się Europy i Kallisto w odległości 3″ (środki tarcz), 40″ na wschód od Jowisza,
• 21 grudnia, godz. 21:04 – zejście cienia Kallisto z tarczy Jowisza,
• 22 grudnia, godz. 1:32 – wejście Kallisto na tarczę Jowisza,
• 22 grudnia, godz. 3:05 – częściowe zakrycie Io przez Ganimedesa (początek),
• 22 grudnia, godz. 3:20 – częściowe zakrycie Io przez Ganimedesa (koniec),
• 22 grudnia, godz. 6:18 – zejście Kallisto z tarczy Jowisza,
• 22 grudnia, godz. 6:20 – zaćmienie Io przez Kallisto (początek),
• 22 grudnia, godz. 6:28 – zaćmienie Io przez Kallisto (koniec).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Marsa i Neptuna w trzecim tygodniu grudnia 2014 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Po południowo-zachodniej stronie nieba, niewiele po zachodzie Słońca widoczne są dwie kolejne planety Układu Słonecznego. Są to Mars i Neptun. Czerwona Planeta przechodzi przez środek gwiazdozbioru Koziorożca, zbliżając się powoli do świecącej z jasnością obserwowaną +4 magnitudo gwiazdą θ Capricorni. Nie jest ona podpisana na mapce, ale jest to gwiazda tuż nad Marsem dla daty 21 XII, na godzinie 11. W niedzielę 21 grudnia odległość między tymi ciałami niebiańskimi będzie wynosiła ok 75', czyli 2,5 średnicy kątowej Słońca czy Księżyca. Mars w dalszym ciągu słabnie i w tym tygodniu będzie świecił z jasnością +1,1 magnitudo.

Do końca tego tygodnia Mars zbliży się do Neptuna na odległość 22°. Ostatnia planeta Układu Słonecznego świeci z jasnością +7,9 wielkości gwiazdowej, a więc jest dostrzegalna przez lornetki i teleskopy. Neptun przez cały czas przebywa niedaleko jaśniejszej od niego o 3 magnitudo gwiazdy &simga; Aquarii. W niedzielę 21 grudnia odległość między tymi ciałami niebiańskimi spadnie poniżej 40'.

Gdy już się zapoluje na Neptuna, ustawienie teleskopu na tę planetę można wykorzystać do odszukania znanej mgławicy planetarnej Ślimak, oznaczanej także jako NGC 7293. Świeci ona z jasnością obserwowaną +6,5 magnitudo, czyli jest dostrzegalna przez lornetki. Mgławica Ślimak znajduje się około 10° prawie dokładnie na południe od gwiazdy &simga; Aquarii. Niestety nie wznosi się ona u nas wyżej, niż jakieś 16-20° nad widnokrąg, dlatego obserwacje z dużych północnych szerokości geograficznych nie są proste i jest ona trudniejsza do odnalezienia, niż można byłoby przypuszczać.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Urana w trzecim tygodniu grudnia 2014 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Kolejne 37° na północny wschód od Neptuna znajduje się planeta Uran, przebywająca na tle sąsiedniego gwiazdozbioru Ryb. Urana można obserwować przez pierwszą połowę nocy, ponieważ zachodzi on mniej więcej o godzinie 1 w nocy. A najlepiej na niego polować około godziny 18:30, gdy znajduje się na wysokości ponad 40° nad południowym widnokręgiem. Uran już prawie nie porusza się względem gwiazd, ponieważ planeta przygotowuje się do zmiany ruchu ze wstecznego na prosty, co nastąpi w przyszłym tygodniu. Obecnie Uran świeci z jasnością +5,8 wielkości gwiazdowej, a można go odnaleźć niecałe 3,5 stopnia od świecącej z jasnością obserwowaną +4,4 magnitudo gwiazdą δ Psc.