Koniec marca i początek kwietnia upłynie w świetle bardzo jasnego Księżyca, który w sobotę 4 kwietnia przejdzie przez pełnię, mocno utrudniając życie obserwatorom słabych gwiazd i obiektów mgławicowych, takich jak Kometa Lovejoya (C/2015 Q2). Jednak zanim to nastąpi, Srebrny Glob na początku tego tygodnia minie Jowisza i podąży w kierunku Saturna, ale dotrze do niego dopiero w przyszłym tygodniu. Saturn jest widoczny w drugiej połowie nocy, a stosunkowo blisko niego wybuchła gwiazda nowa, która na ciemnym niebie może być dostrzeżona gołym okiem. Wieczorem coraz szerszą parę stanowi Wenus z Marsem.

W nadchodzącym tygodniu Księżyc przejdzie od gwiazdozbioru Raka, przez Lwa, Sekstant i ponownie Lwa do Panny, a podczas tej wędrówki prawie cały czas będzie zwiększał swoją fazę, świecąc przez coraz większą część nocy coraz większym blaskiem. Pierwszego wieczoru tego tygodnia, czyli w poniedziałek 30 marca będzie można dostrzec Księżyc w fazie 82% prawie na linii łączącej Jowisza z Alphardem, czyli najjaśniejszą gwiazdą Hydry. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie dzielił od Jowisza dystans prawie 9°, a 3° dalej będzie miał do Księżyca Regulus, czyli najjaśniejsza gwiazda Lwa.

Jasność Jowisza spadnie już do -2,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza zmniejszy swoją średnicę do 41″. Jednocześnie największa planeta Układu Słonecznego zbliży się do gromady otwartej gwiazd M44 na odległość 5°. W układzie księżyców galileuszowych będzie się działo w tym tygodniu naprawdę sporo, prawie każdej nocy będzie można zaobserwować ciekawe zjawisko, w tym Kallisto i cień Ganimedesa prawie w tym samym miejscu na tarczy i dwukrotne w niezbyt długim odstępie czasu zakrycie Ganimedesa przez Io:

  • Noc 30/31 marca: od zmierzchu (godz. 19:12) Io ze swoim cieniem na tarczy Jowisza, Europa – 80″ na zachód od tarczy, natomiast Ganimedes i Kallistobardzo blisko siebie 3,5 minuty kątowej na wschód od tarczy Jowisza. Io szybko zejdzie z tarczy Jowisza, natomiast jej cień pozostanie na tarczy aż do 20:32. Ok. godz. 21:30 Io i Europa miną się w odległości 1″, 35″ na zachód od krawędzi tarczy Jowisza. Następnie Io oddali się od Jowisza, zaś Europa będzie się do niego zbliżać, aż do zniknięcia za Jowiszem tuż po północy. Po drugiej stronie jowiszowej tarczy po godz. 19 Ganimedes i Kallisto będą tylko 3″ od siebie i będą razem zbliżały się do Jowisza. Ganimedes będzie to robił nieco szybciej i powoli odległość między tymi księżycami będzie rosła, ale przez całą noc będą one tworzyły ciasną parę. O godz. 22 odległość między tymi księżycami urośnie do 4″, o północy – do 6″, o godz. 4 – do 11″.
  • Noc 31 marca/1 kwietnia: od zmierzchu (19:13) Kallisto i cień Ganimedesa na tarczy Jowisza, tuż przy jego wschodniej krawędzi. Sam Ganimedes będzie wtedy się znajdował zaledwie 10″ na zachód od brzegu tarczy swojej planety macierzystej, Io – 40″ na wschód od brzegu tarczy, zaś Europa – kolejne 2' na wschód od Io. Kwadrans przed 23 cień Ganimedesa zejdzie z tarczy Jowisza, a Kallisto zrobi to niewiele przed północą.
  • Noc 1/2 kwietnia: od zmierzchu (19:14) Europa na tarczy Jowisza, tuż przy jego wschodniej krawędzi, pozostałe 3 księżyce po zachodniej stronie Jowisza, w kolejności: Io, Kallisto, Ganimedes. Europa pozostanie na tarczy Jowisza prawie do godz. 22, a kwadrans po 21 na Jowiszu pojawi się cień Europy i będzie go można obserwować przez 3 godziny. Zatem po 22 wszystkie 4 księżyce będą na zachód od Jowisza. Około północy Io znieruchomieje 2' od Jowisza, bo będzie na zakręcie swojej orbity, a godzinę później zacznie się wyraźnie zbliżać do Jowisza. W tym samym czasie Europa będzie się oddalała od Jowisza (tak samo, jak Ganimedes i Kallisto) i o godz. 3:40 nastąpi spotkanie obu księżyców niecałą minutę kątową od Jowisza.
  • Noc 3/4 kwietnia: po 19:30 na jeszcze jasnym niebie (zwłaszcza w północno-zachodniej Polsce) dojdzie do 24-minutowego zakrycia Ganimedesa przez Io. Ganimedes będzie się wtedy szybko zbliżał do Jowisza, a Io będzie dopiero nabierała rozpędu po zmianie kierunku ruchu na do Jowisza. Dlatego Ganimedes wyprzedzi Io i o godz. 22 odległość między tymi księżycami urośnie do 7″. Następnie Io wyraźnie przyspieszy i kwadrans przed godziną 1 ponownie zasłoni na chwilę część tarczy Ganimedesa, tym razem na prawie pół godziny. Oba księżyce będą się wtedy znajdowały 2 razy bliżej Jowisza, niż podczas zakrycia wieczornego. Przed zachodem Jowisza będzie można zaobserwować zniknięcie obu księżyców za jowiszową tarczą (tym razem Pomorze Zachodnie będzie uprzywilejowane).
  • Noc 4/5 kwietnia: po godz. 20 na Ganimedesie pojawi się cień Io, natomiast po północy – cień Europy. Jednocześnie z zejściem cienia Europy na tarczy Jowisza pojawi się Io, a sekwencja przejścia Io i jej cienia po jowiszowej tarczy będzie trwała prawie do zachodu Jowisza.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej tabeli:

  • 30 marca, godz. 19:11 – od zmierzchu Io i jej cień na tarczy Jowisza (Io przy zachodniej krawędzi, jej cień blisko środka),
  • 30 marca, godz. 19:26 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 30 marca, godz. 20:32 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 30 marca, godz. 21:30 – minięcie się Europy i Io w odległości 1″, 35″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 30 marca, godz. 23:00 – zaćmienie Europy przez Io (początek),
  • 30 marca, godz. 23:05 – zaćmienie Europy przez Io (koniec),
  • 31 marca, godz. 0:02 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 31 marca, godz. 19:13 – od zmierzchu Kallisto i cień Ganimedesa na tarczy Jowisza, tuż przy jej wschodniej krawędzi tarczy,
  • 31 marca, godz. 22:42 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 31 marca, godz. 23:56 – zejście Kallisto z tarczy Jowisza,
  • 1 kwietnia, godz. 19:14 – od zmierzchu Europa na tarczy Jowisza, tuż przy jej wschodniej krawędzi,
  • 1 kwietnia, godz. 21:16 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 1 kwietnia, godz. 21:58 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 2 kwietnia, godz. 0:12 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 2 kwietnia, godz. 3:41 – zakrycie Io przez Europę, 98″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
  • 2 kwietnia, godz. 3:46 – zakrycie Io przez Europę (koniec),
  • 2 kwietnia, godz. 21:04 – zaćmienie Ganimedesa przez Kallisto (początek),
  • 2 kwietnia, godz. 21:20 – zaćmienie Ganimedesa przez Kallisto (koniec),
  • 3 kwietnia, godz. 19:31 – zakrycie Ganimedesa przez Io, 117″ na zachód od Jowisza (początek),
  • 3 kwietnia, godz. 19:55 – zakrycie Ganimedesa przez Io (koniec),
  • 4 kwietnia, godz. 0:44 – zakrycie Ganimedesa przez Io, 60″ na zachód od Jowisza (początek),
  • 4 kwietnia, godz. 1:12 – zakrycie Ganimedesa przez Io (koniec),
  • 4 kwietnia, godz. 3:24 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 4 kwietnia, godz. 4:34 – Ganimedes chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 4 kwietnia, godz. 20:03 – zaćmienie Ganimedesa przez Io (początek),
  • 4 kwietnia, godz. 20:11 – zaćmienie Ganimedesa przez Io (koniec),
  • 4 kwietnia, godz. 20:58 – minięcie się Ganimedesa i Europy w odległości 2″, 155″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 5 kwietnia, godz. 0:22 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (początek),
  • 5 kwietnia, godz. 0:32 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (koniec),
  • 5 kwietnia, godz. 0:32 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 5 kwietnia, godz. 1:38 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 5 kwietnia, godz. 2:50 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 5 kwietnia, godz. 3:58 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 5 kwietnia, godz. 21:50 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 6 kwietnia, godz. 1:20 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia).

Po minięciu Jowisza we wtorek Księżyc wejdzie na teren gwiazdozbioru Lwa, zwiększając przy tym fazę do 89%. Wieczorem Srebrny Glob będzie się znajdował 4,5 stopnia prawie dokładnie na południe od Regulusa. Natomiast w czwartek 2 kwietnia naturalny satelita Ziemi będzie miał tarczę oświetloną w 98%, a prawie 15° nad nim będzie znajdowała się Denebola, a więc druga co do jasności i najbardziej na wschód wysunięta gwiazda z głównej figury konstelacji Lwa, ale sam Księżyc będzie już wtedy świecił na tle sąsiedniego gwiazdozbioru Panny.

I w Pannie Księżyc pozostanie już do końca tygodnia. W piątek 3 kwietnia około godz. 22 Księżyc będzie miał już fazę 100%, choć geocentryczna pełnia będzie miała miejsce mniej więcej 16 godzin później. Tego wieczoru ok. 5° na północny wschód od niego świeciła będzie Porrima, jedna z jaśniejszych i słynniejszych gwiazd Panny, słynna ze swej podwójności. Natomiast dwa ostatnie dni tego tygodnia Księżyc spędzi w sąsiedztwie Spiki, czyli najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji. W sobotę 4 kwietnia tarcza Księżyca nadal będzie oświetlona w 100% (wtedy będzie jakieś 8 godzin po pełni) i wieczorem będzie on się znajdował około 5,5 stopnia na północny zachód od Spiki. Jednocześnie Księżyc będzie się znajdował niewiele ponad 1,5 stopnia na południe od dużo słabiej świecącej gwiazdy θ Vir. Dobę później faza Księżyca już się trochę zmniejszy, do 98%, a do godziny 22:00 przesunie się on na odległość prawie 8° na wschód od Spiki.

Jak można wydedukować po mapce, ta pełnia nie będzie zwyczajną pełnią, co widać po tym, że Księżyc w tym okresie przecina ekliptykę, zaznaczoną na mapce zieloną linią. A to oznacza, że zaledwie 2 tygodnie po całkowitym zaćmieniu Słońca dojdzie do całkowitego zaćmienia Księżyca! Tym razem będzie to bardzo płytkie zaćmienie, Księżyc będzie wędrował tuż przy północnej granicy cienia Ziemi (ale jednak wewnątrz niej), a faza całkowita będzie trwała zaledwie niecałe 5 minut! Zatem naturalny satelita Ziemi, nawet podczas maksymalnej fazy zaćmienia będzie dość jasny, a fazę całkowitą łatwo będzie przegapić. Niestety do tego zaćmienia dojdzie wtedy, gdy w Europie będzie widno, a Srebrny Glob będzie pod horyzontem. Natomiast szczęście do możliwości obserwacji tego zjawiska będą mieli mieszkańcy większości basenu Oceanu Spokojnego, po jego obu stronach, a najlepiej zaćmienie będzie ono widoczne w okolicach międzynarodowej linii zmiany daty.

Mapka pokazuje położenie Saturna i gwiazdy Nova Sgr no. 2 w pierwszym tygodniu kwietnia 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Pod koniec tygodnia niewiele po wschodzie Księżyca nad horyzontem będzie pojawiał się Saturn. W niedzielę 5 kwietnia wschód obu ciał niebiańskich będzie dzieliło tylko 3 godziny. Zatem po obserwacjach Księżyca można poczekać trochę na wschód Saturna, który wznosi się nad horyzont już przed północą nawet w czasie letnim, a góruje około godz. 4:30. Planeta z najokazalszymi pierścieniami w Układzie Słonecznym zbliża się do Ziemi i już od kilku tygodniu porusza się ruchem wstecznym, co oznacza, że jest ona blisko opozycji. I faktycznie: opozycja Saturna przypada w tym roku 23 maja, czyli za niewiele ponad półtora miesiąca. Do niedzieli 5 kwietnia Saturn oddali się od gwiazdy ν Scorpii już na ponad pół stopnia i jednocześnie zbliży się do gwiazdy Graffias na półtora stopnia. W tym tygodniu nie będzie maksymalnej elongacji Tytana, ale najlepiej obserwować go na początku tygodnia po zachodniej stronie Saturna, a pod koniec tygodnia – po wschodniej.

Niecałe 2 tygodnie temu w gwiazdozbiorze Strzelca wybuchła gwiazda nowe, oznaczana jako Nova Sgr 2015 No. 2 (ponieważ pod koniec lutego w tym samym gwiazdozbiorze wybuchła inna nowa, oznaczana Nova Sgr 2015) lub PNV J18365700-2855420. Już w momencie odkrycia gwiazda ta miała jasność +6 magnitudo. Na początku trzeciej dekady marca miała nawet +4 mag, potem osłabła ponownie do 6 mag, ale obecnie jej jasność szacuje się na +5 wielkości gwiazdowych. Pozycję tej nowej zaznaczyłem literką „x” na mapce. Wybuchła ona niecałe 2° prawie dokładnie na wschód od gwiazdy Kaus Meridianis (δ Sgr, +2,7 mag) i jednocześnie jakieś 4,5 stopnia prawie dokładnie na południe od gwiazdy Kaus Borealis (λ Sgr, +2,8 mag). Dokładniejszą mapkę okolic tej nowej można znaleźć m.in. na stronie amerykańskiego czasopisma Sky and Telescope.

Jej niskie położenie w Strzelcu oznacza, że w środkowej Polsce wznosi się ona maksymalnie na wysokość mniej więcej 10°, a półtora godziny przed świtem (gdzieś na tę porę wykonana jest mapka) zajmuje ona pozycję na wysokości nieco ponad 6° nad widnokręgiem. Mimo niesprzyjających warunków obserwacyjnych warto próbować dostrzec tę nową przez lornetkę, jeśli tylko jest na to szansa, a szczególnie, gdy ktoś przebywa bliżej równika, niż znajduje się Polska.

Animacja pokazuje położenie Wenus, Marsa oraz Komety Lovejoya (C/2014 Q2) w pierwszym tygodniu kwietnia 2015 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Wieczorem, zanim jeszcze Księżyc zacznie swoim blaskiem psuć tło nieba, można obserwować dwie planety Układu Słonecznego, czyli Marsa i Wenus. Pierwsza z planet jest już widoczna słabo, półtora godziny po zachodzie Słońca (na tę porę wykonane są mapki animacji) Mars jest już bardzo nisko nad horyzontem, niewiele ponad 2°. Godzinę po zmierzchu jest pod tym względem lepiej, ale jest to nadal niecałe 7°. Dlatego odszukanie Marsa nie jest proste, zwłaszcza, że jego jasność obserwowana, to +1,4 wielkości gwiazdowej, a dodatkowo chowa się on pod widnokrąg niecałe 2 godziny po Słońcu i na polowanie na tę planetę jest mało czasu. Na pewno w jego szukaniu warto się wspomóc lornetką, ale nie można liczyć na nic więcej, niż stwierdzenie jego obecności na niebie.

Wskazówką, gdzie szukać Marsa może być dużo lepiej od niego widoczna Wenus, która zapala się na niebie prawie równocześnie ze zniknięciem Słońca z nieboskłonu. Wenus znajduje się wtedy na wysokości ponad 30° nad horyzontem i wtedy jest widoczna najlepiej. Półtora godziny później jest to nadal ponad 18°, ale nie tylko dlatego warunki obserwacyjne drugiej planety od Słońca są mniej korzystne. Wtedy jest już dużo ciemniej i kontrast między Wenus a tłem nieba jest już bardzo duży, co bardzo przeszkadza w jej obserwacjach. Na początku tygodnia Wenus znajduje się ponad 16° od Marsa, a do końca tygodnia odległość między tymi planetami zwiększy się o kolejne 3°. Wenus powoli zbliża się do Plejad. W niedzielę 5 kwietnia dystans między tymi ciałami niebiańskimi zmniejszy się poniżej 8°. Tarcza Wenus ma jasność -4 magnitudo, a można próbować dostrzec ją przez teleskopy. Obecnie tarcza Wenus ma średnicę 14″ i fazę 77%.

Coraz bliżej Gwiazdy Polarnej znajduje się Kometa Lovejoya (C/2014 Q2). W tym miesiącu kometa pokona niewiele ponad 11° i będzie przesuwała się prawie dokładnie na północ, wzdłuż rektascencji 1h 30m. Pod koniec tego tygodnia Kometa Lovejoya odsunie się od gwiazdy Ruchbah już na odległość ponad 7° i jednocześnie zbliży się do gwiazdy ψ Cas na niecały stopień. Kometa nadal świeci nadspodziewanie jasno, jej blask jest oceniany na ok. +7 magnitudo. Zatem wciąż jest ona w zasięgu posiadaczy lornetek i małych teleskopów.

Mapka z trajektorią tej komety w kwietniu br., wykonana w programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/) jest do pobrania tutaj.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher