Mijający tydzień jest ostatnim wiosennym tygodniem bieżącego roku. W przyszły poniedziałek Słońce osiągnie najbardziej na północ wysunięty punkt swojej drogi na niebie i tym samym na północnej półkuli Ziemi zacznie się astronomiczne lato. Prawie jednocześnie Słońce przejdzie z gwiazdozbioru Byka do gwiazdozbioru Bliźniąt. Wcześniej, w czwartek 17 czerwca na naszych szerokościach geograficznych nastąpi najwcześniejszy wschód Słońca, w przyszłym tygodniu zaś — najpóźniejszy zachód Słońca. A zatem jeszcze przed końcem miesiąca dnia zacznie ubywać zarówno rano, jak i wieczorem. W ostatnich dniach wiosny o zmierzchu nisko nad północno-zachodnim widnokręgiem można obserwować zbliżanie się Wenus do Marsa, przy stale pogarszających się warunkach widoczności drugiej z planet. Również coraz trudniej przez zorzę wieczorną przebić się planetoidzie (4) Westa. Stale poprawia się za to widoczność planet Saturn i Jowisz, świecących rano nisko nad południowym wschodem. Przez całą noc można obserwować gwiazdę nową V1405 Cas. Początek lata to także środek sezonu na obłoki srebrzyste i łuk okołohoryzontalny.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Wenus i Marsa w trzecim tygodniu 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Obserwacje obiektów nocnego nieba warto zacząć od planet Wenus i Saturn, które pojawiają się zaraz po zachodzie Słońca nisko nad północno-zachodnią częścią nieboskłonu i znikają pod horyzontem najwcześniej. Pierwsza przez zorzę wieczorną przebija się planeta Wenus, świecąca najjaśniej z prawie wszystkich ciał niebieskich poza Słońcem i Księżycem. Planeta wędruje przez gwiazdozbiór Bliźniąt około 6° pod parą gwiazd Kastor i Polluks. O zmierzchu Wenus zajmuje pozycję na wysokości 4° kilka stopni w lewo od punktu NW widnokręgu. Wenus świeci z jasnością -3,9 wielkości gwiazdowej, ale jej tarcza jest wciąż mała, ma średnicę 11″ i fazę 92%.

Druga z planet, planeta Mars, wędruje przez gwiazdozbiór Raka i zbliża się znanej i jasnej gromady otwartej gwiazd M44. Do niedzieli 20 czerwca Czerwona Planeta zbliży się doń na niecałe 2° i jednocześnie przejdzie zaledwie 18′ na południe od gwiazdy 5. wielkości η Cnc, stanowiącej północno-zachodni róg trapezu gwiazd, otaczających M44. W przyszłym tygodniu Mars przejdzie przez środek gromady. Niestety na naszych szerokościach geograficznych całe zbliżenie Marsa do M44 będzie trudne do obserwowania, gdyż sama planeta świeci z jasnością 1,8 magnitudo i godzinę po zachodzie Słońca planeta dopiero zaczyna wyłaniać się z zorzy wieczornej, na dostrzeżenie gromady otwartej gwiazd jest jeszcze za wcześnie. Kolejną godzinę później natomiast, gdy niebo jest ciemniejsze Mars i M44 znajdują się na wysokości zaledwie 1° i niedługo później znikają za horyzontem. Wtedy na ich obraz bardzo duży wpływ ma stan atmosfery i w lornetkach i teleskopach obraz może być (a raczej na pewno będzie) zaburzony.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca, Marsa i Westy w trzecim tygodniu 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

W poniedziałek 14 czerwca cienki sierp Księżyca w fazie 17% wędrował na pograniczu gwiazdozbiorów Raka i Lwa, jakieś 12° na wschód od Marsa i jednocześnie 6° od gromady otwartej gwiazd M44. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia Mars zajmował pozycję na wysokości 3°, M44 znajdowała się 2° wyżej, Księżyc zaś kolejne 4° wyżej.

Kolejne dwie noce Srebrny Glob spędził na tle gwiadzozbioru Lwa, stopniowo oddalając się od Marsa i zwiększając fazę. We wtorek 15 czerwca tarcza Księżyca pokazywała fazę 26% i zajmowała pozycję tuż na zachód od głównej figury Lwa, 2° na zachód od świecącej z jasnością +3,5 magnitudo gwiazdy η Leonis i jednocześnie 5° od świecącego najjaśniej w tej konstelacji Regulusa. W środę 16 czerwca naturalny satelita Ziemi przechodził przez centralny obszar zodiakalnej części Lwa, jakieś 10° na wschód od Regulusa, prezentując fazę 36%.

Czwartek 17 czerwca zastanie Księżyc już w gwiazdozbiorze Panny, choć najjaśniejsze gwiazdy wokół niego, to wciąż będą gwiazdy Lwa. Do tego momentu jego faza urośnie do 47% (I kwadra przypada w piątek 18 maja przed godziną 6 rano naszego czasu, czyli wtedy, gdy Księżyc jest pod widnokręgiem przy tej fazie). 8° nad księżycową tarczą znajdzie się tej nocy Denebola, druga co do jasności gwiazda Lwa. W tym samym czasie 2° bliżej znajdzie się Westa, najjaśniejsza planetoida na naszym niebie. Warunki obserwacyjne Westy też są już słabe i w kolejnych tygodniach jeszcze się wyraźnie pogorszą. Jak widać na powyższej mapce, oznaczana zieloną linią ekliptyka zaczyna tworzyć mały kąt z widnokręgiem, co oznacza, że znajdujące się blisko niej i blisko Słońca obiekty zachodzą niewiele po zachodzie Słońca, a przed swoim zachodem znajdują się nisko nad widnokręgiem. Obecnie o godzinie podanej na mapce, a zatem zanim nastąpi najciemniejsza część nocy, planetoida zbliży się do widnokręgu na 20°. Jej jasność wynosi +7,6 wielkości gwiazdowej, stąd do jej dostrzeżenia potrzebna jest przynajmniej lornetka, lub teleskop. Oczywiście bliska obecność Księżyca, mimo że jeszcze w stosunkowo małej fazie, nie ułatwi jej odnalezienia.

Księżyc na odwiedziny Panny ma zarezerwowane jeszcze następne 3 noce. W piątek 18 czerwca Srebrny Glob w fazie 58% dotrze na odległość 4° do Porrimy, gwiazdy jaśniejszej od +3 magnitudo. Dobę później faza Księżyca urośnie do 69% i zajmie on pozycję 6° na północny od Spiki, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji. W niedzielny wieczór 20 czerwca tarcza Księżyca zaprezentuje fazę 80%, wędrując na pograniczu gwiazdozbioru Panny i Wagi. Gwiazdy z jego najbliższej okolicy okażą się niestety za słabe, by przebić się przez powodowaną przez Księżyc łunę.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie nowej V1405 Cas w trzecim tygodniu 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Po północnej stronie nieba przez całą noc można obserwować gwiazdę nową V1405 Cas, świecącą na pograniczu gwiazdozbiorów Kasjopei i Cefeusza, jakieś 0,5 stopnia od jasnej gromady otwartej gwiazd M52. Oczywiście w miarę wzrostu jasności Księżyca na jej obserwacje coraz większy wpływ uzyska księżycowa łuna. Gdyby nie ona, na warunki obserwacyjne V1405 Cas nie można narzekać: o godzinie 1:30, czyli w najciemniejszej części nocy obszar nieba, gdzie znajduje się nowa, wznosi się na wysokość ponad 60° ponad widnokrąg. Jasność V1405 Cas nadal utrzymuje się na poziomie około +7 magnitudo, czyli przy nieobecności Księżyca do jej obserwacji potrzebna jest przynajmniej lornetka. Do oceniania jasności nowej warto wspomóc się mapką, wygenerowaną na stronie AAVSO.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Saturna i Jowisza w trzecim tygodniu 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Dwie największe planety Układu Słonecznego stopniowo zwiększają jasność i czas przebywania nad widnokręgiem po zapadnięciu ciemności, szykując się do wakacyjnych opozycji. Planeta Saturn porusza się ruchem wstecznym w środkowej części Koziorożca i zwiększa dystans do gwiazdy θ Cap. Jej blask wynosi obecnie +0,5 magnitudo, tarcza zaś ma średnicę 18″. Planeta Jowisz wędruje na tle sąsiedniego gwiazdozbioru Wodnika, jakieś 20° od Saturna. W najbliższych dniach Jowisz pozostanie prawie nieruchomy względem gwiazd tła, szykując się do zmiany kierunku ruchu na wsteczny. Stanie się to w niedzielę 20 czerwca i od tego momentu zacznie się okres najlepszej widoczności planety w tym roku. Jasność Jowisza urosła już do -2,4 wielkości gwiazdowej, przy średnicy tarczy 44″.

W układzie księżyców galileuszowych Jowisza w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

• 16 czerwca, godz. 3:20 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 18 czerwca, godz. 1:36 – Europa chowa się w cień Jowisza 38″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 18 czerwca, godz. 2:44 – wyjście Kallisto z cienia Jowisza, 60″ na zachód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 19 czerwca, godz. 0:20 – minięcie się Kalisto (N) i Io w odległości 8″ 89″ na wschód od tarczy planety,
• 19 czerwca, godz. 3:25 – minięcie się Kalisto (N) i Ganimedesa w odległości 10″ 117″ na wschód od tarczy planety,
• 20 czerwca, godz. 0:03 – od wschodu Jowisza Europa na tarczy planety (w III ćwiartce),
• 20 czerwca, godz. 1:58 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 20 czerwca, godz. 2:26 – Io chowa się w cień Jowisza 22″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 20 czerwca, godz. 23:59 – od wschodu Jowisza cień Io na tarczy planety (w III ćwiartce),
• 21 czerwca, godz. 0:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 21 czerwca, godz. 1:56 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 21 czerwca, godz. 3:09 – zejście Io z tarczy Jowisza.

Jak wynika z powyższej listy, najciekawsze zjawiska czekają nas w piątek 18 czerwca, gdy nadarzy się rzadka okazja do obserwowania wyjścia Kalisto z cienia Jowisza, czyli końca zaćmienia tego księżyca. Warto wybrać się na obserwacje Jowisza także w nocy z niedzieli 20 na poniedziałek 21 czerwca, gdy już od wschodu planety na jej tarczy widoczny będzie cień księżyca Io, a potem wejdzie na nią jeszcze jego właścicielka.