Zdjęcie w tle: Curious Droid
Zaprojektowane w szczycie wyścigu kosmicznego statki Woschod (ros. Восход, ang. Voskhod) były przedłużeniem programu Wostok, starającym się wyprzedzić USA w zakresie załogowych lotów kosmicznych. Stawiały sobie bardzo ambitny cel: wystrzeliwanie kilkuosobowej załogi na okres nawet ponad 10 dni i pierwsze spacery kosmiczne. Ostatecznie po osiągnięciu tych celów program przerwano celem stworzenia miejsca dla bardziej ambitnego programu Sojuz. Nie była to jednak oznaka sukcesu – zmiana władz ZSRR wymusiła zakończenie programu zaraz po osiągnięciu wszystkich swoich założeń. Mimo tego dwie wystrzelone misje stały się fundamentem, na którym budowano resztę sowieckiego programu kosmicznego.
Początki
W roku 1963, gdy USA dopiero nadganiało ZSRR w jego osiągach, w biurze OKB-1 powstał projekt statku 7K, będący ulepszoną wersją używanych dotychczas Wostoków. 7K miał za zadanie utrzymanie pozycji Sowietów względem Amerykanów, od których to dochodziły informacje, jakoby program Gemini mógł być gotowy w ciągu zaledwie roku. Plany na Woschod obejmowały przede wszystkim możliwość wysyłania wielu ludzi jednocześnie i wykonanie pierwszego w historii spaceru kosmicznego.
Zaplanowano 6 misji, z czego pierwsza miła się odbyć w 1966 roku, czyli 3 lata później. Niestety nie można było pozwolić na tak długą przerwę w lotach załogowych, więc postanowiono postawić na lepiej sprawdzone i mniej różniące się od Wostoków wariacje projektu, jedynie z kilkoma dużymi zmianami. Niestety dla programu, głównym problemem w jego realizacji okazała się być duża niechęć inżynierów w sowieckich ośrodkach badawczych do zmian oraz podzielenie się zespołów naukowych wynikające z odmiennych wizji tego, jak ma wyglądać dalszy program.
W 1963 postanowiono wybudować 4 lekko zmienione Wostoki i nie upubliczniać planów z nimi związanymi. Ostateczne modyfikacje obejmowały kilka znaczących zmian. Były to między innymi: usunięcie katapultowanego fotela, zamiast którego umieszczono w środku (zależnie od wersji) 2 lub 3 zwykłe fotele, dodano ważący 145 kg silnik hamujący, spadochrony mające służyć całemu statkowi, a także wstawiono ulepszony system podtrzymywania życia, mający na celu przedłużenie misji do powyżej 10 dni. Pod koniec roku rozpoczęto nabór i szkolenie kosmonautów.
Ostatecznie 4 wyprodukowane Wostoki decyzją władz zostały przerobione na Woschody w dwóch wersjach: 3KV i 3KD. Termin pierwszego lotu wyznaczono na sierpień 1964.
Woskhod 1
Załoga, która poleciała statkiem Wokhod-3KV nr 3, była wynikiem sporu pomiędzy Siergiejem Korolowem i Nikołajem Kamaninem. Ten pierwszy chciał angażować w programy kosmiczne cywilów – przede wszystkim naukowców, lekarzy i inżynierów – natomiast Kamanin jako lotnik wojskowy trzymał się planów na wysyłanie profesjonalnych wojskowych. 12 października 1964, miesiąc po pierwotnym terminie, Wladimir Komarow, Konstantin Feoktistow i Boris Jegorow zostali wystrzeleni z kosmodromu Bajkonur. Kolejno byli oni: pilotem, inżynierem i lekarzem. Był to pierwszy w historii lot kosmiczny z udziałem więcej niż 1 osoby. Był też jednak niesłychanie ryzykowny, ponieważ kosmonauci siedzieli w kapsule bez skafandrów, a sama kapsuła nie mogła zostać odczepiona w razie wypadku – nie miała systemu przerwania lotu – więc jakakolwiek awaria mogła być dla nich wyrokiem śmierci.
Mimo wszelkich przeciwności, trudności konstrukcyjnych, niepokoju związanego z ryzykiem i niezgody panującej wśród naukowców i konstruktorów misja okazała się być sukcesem. Osiągnięto najwyższy (jak na tamte czasy) pułap misji załogowej – 336 km – a cała misja trwała ponad 1 dzień. Większość eksperymentów przeprowadzonych w czasie misji dotyczyło samych załogantów – ich zdrowia i zachowania się wielodyscyplinarnej załogi w kosmosie. Załodze udało się miękko wylądować w europejskiej części Rosji.
Woskhod 2
Była to druga i ostatnia misja programu, która to pozwoliła na osiągnięcie jednego szczególnego osiągnięcia – pierwszego w historii spaceru kosmicznego. Był to drugi w historii lot kosmiczny więcej niż 1 osoby. Użyto do jego wykonania kolejnej wersji Woschodów, czyli Woschoda 3KD. Miał miejsce tylko dla dwóch załogantów, lecz tym razem mieli oni na sobie skafandry. Najważniejszą zmianą był jednak nadmuchiwana, dołączona z jednej strony kapsuły śluza powietrzna. W momencie startu była częściowo złożona, aby nie zabierać miejsca z owiewce rakiety, a w późniejszej fazie lotu nie odchylać za bardzo środka ciężkości.
Rysunek przekroju statku Woschod 2 z dołączoną śluzą powietrzną
Start nastąpił 18 marca 1965 z kosmodromu Bajkonur. Tym razem obsługa naziemna i kosmonauci nie byli wystawieni na tak duży stres jak poprzedni zespół, ponieważ mogli zostać ewakuowani po starcie ze względu na posiadanie skafandrów. Załoga składała się z dwóch osób. Pierwszą z ich był Pawel Baljajew, który to był dowódcą statku, a drugą Alexei Leonow. Ten ostatni znany jest z tego, że jako pierwszy człowiek w historii dokonał spaceru kosmicznego. Opuścił śluzę na 12 minut, po czym wrócił do statku. Podjął się tego stosunkowo szybko – zaledwie półtorej godziny po starcie, pod koniec pierwszej orbity. Po skończeniu spaceru śluza została odstrzelona.
Rakieta ze statkiem Woskhod 2 na kosmodromie Bajkonur przed startem w Kazahstanie
Ciekawostką dotyczącą misji jest to, że po wylądowaniu w Tajdze obaj kosmonauci pozostawali osamotnieni przez ok. dobę. Przewidziano jednak taki scenariusz przed lotem, więc mieli oni przy sobie pistolet do odstraszania niedźwiedzi i wilków. Mało tego, przez awarię systemów pokładowych, wnętrze statku po odstrzeleniu włazu było chłodzone wentylatorami, mimo temperatury -30°C, jaka panowała wtedy w nocy na zewnątrz. Dopiero po ponad 24 godzinach od lądowania zostali znalezieni. Ekipa ratunkowa wybudowała nawet małą chatę z wyrąbanego fragmentu lasu na kolejną noc, a następnego dnia na nartach podjechali do helikoptera ratunkowego.
Alexei Leonow unoszący się w przestrzeni na tle Ziemi podczas swojego spaceru kosmicznego.
Podsumowanie
Program Woschod jako przedłużenie programu Wostok spełnił swoje zadanie dość dobrze mimo anulowania go przez nową władzę ZSRR, która to w trakcie jego trwania wymusiła zmiany kadrowe. Podjęta wtedy decyzja o przekazaniu większych środków na program Sojuz była przypieczętowaniem końca pewnej ery radzieckiego podboju kosmosu. Planowano bowiem niezrealizowane przez to misje Woschod 3, 4 , 5 i 6, mające na celu testowanie takich zagadnień jak długoterminowe podróże kosmiczne czy wytwarzanie sztucznego ciążenia poprzez obrót. Mimo opóźnień w trakcie ich trwania i niezgody, jaką wywołały obie misje, skutecznie opóźniły upadek ZSRR na drugie miejsce w wyścigu kosmicznym, a dokonane osiągnięcia stały się nauczaną w szkołach historią, co pokazuje, że nie były całkowitą porażką.
Korekta – Matylda Kołomyjec
