The outer limits of reason – recenzja książki

„The Outer Limits of Reason” to inspirująca książka z pogranicza nauki i filozofii. Jej autor, Noson S. Yanofsky, jest profesorem Katedry Informatyki i Nauki o Informacji (Department of Computer and Information Science). Zawarte w niej pomysły nie mają charakteru czysto subiektywnego – są raczej popartymi źródłami wnioskami wynikającymi z bogatego doświadczenia naukowego autora. Książka nie doczekała się jeszcze polskiego tłumaczenia, dlatego jej lektura wymaga dobrej znajomości języka angielskiego.

Podczas gdy większość publikacji popularnonaukowych opisuje to, co już wiemy, Yanofsky koncentruje się na tym, czego nie wiemy. Dzieli sferę niewiedzy na kilka kategorii: to, czego wiemy, że nigdy się nie dowiemy; to, o czym nie wiemy, czy kiedykolwiek się dowiemy; oraz to, czego nawet nie jesteśmy świadomi, że się nie dowiemy. W ten sposób ukazuje ograniczenia metod naukowych i systemów logicznych, ilustrując swoje tezy licznymi przykładami.

Treść książki podzielona jest na dziewięć rozdziałów – od paradoksów językowych, przez problemy filozoficzne, po matematykę, informatykę, astronomię i metafizykę. Autor, posługując się prostą logiką, pokazuje, że istnieją zdania, które nie mogą być ani prawdziwe, ani fałszywe. Omawiając złożone problemy matematyczne, stosuje liczne analogie i ilustracje, dzięki czemu nie trzeba śledzić skomplikowanych wzorów – wystarczy intuicyjnie uchwycić istotę zagadnienia.

Każdy rozdział rozpoczyna się cytatami filozofów, uczonych, a niekiedy także przedstawicieli popkultury. Z kolei zakończony jest zestawieniem źródeł dla bardziej dociekliwych czytelników – Yanofsky podaje listę publikacji, w których dane zagadnienia są rozwinięte szerzej. Na końcu książki autor porządkuje ograniczenia rozumowania, dzieląc je na cztery kategorie: fizyczne, umysłowe, praktyczne i związane z intuicją. Ostatni rozdział zawiera liczne zestawienia i tabele, które ułatwiają uporządkowanie przyswojonych treści.

Dodatkową zaletą książki jest jej modułowa struktura – każdy rozdział można czytać niezależnie. Innymi słowy, jeśli ktoś interesuje się bardziej humanistyką, może sięgnąć tylko po fragmenty poświęcone lingwistyce czy filozofii, a pominąć matematyczne lub informatyczne partie. Nic nie stoi też na przeszkodzie, by otworzyć książkę w dowolnym miejscu i od razu zagłębić się w wybrany temat.

Polecam tę książkę każdemu, kto nie boi się logicznego myślenia i intelektualnych wyzwań. Choć skupia się ona na granicach ludzkiego rozumu, paradoksalnie poszerza horyzonty i pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy rządzące naszym światem.