Z wszystkich dotychczasowych misji do Marsa jedynie Viking, 26 lat temu, próbował szukać tam życia. Wynikiem tych badań było stwierdzenie, że znalezienie dowodu istnienia życia pozaziemskiego może być znacznie trudniejsze niż myślano. Od tamtego czasu nie podjęto kolejnej próby. Przed budowaną przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA) sondą Mars Express staje więc ambitne zadanie. Wystrzelona w 2003 roku sonda będzie pierwszą od czasu Vikingów misją szukającą pośrednich i bezpośrednich dowodów istnienia życia na Marsie. Uczeni są teraz lepiej przygotowani (jeśli chodzi o wiedzę i sprzęt) do takich badań.
Oczekiwania dotyczące życia na Czerwonej Planecie zmieniły sie od czasu misji Vikingów. Współcześnie uczeni rozpatrują trzy możliwości:
1. Życie na Marsie istnieje, ale organizmy są tak małe, że nie sposób ich zobaczyć. Żyją one prawdopodobnie pod powierzchnią gruntu.
2. Życie na Marsie dawno wymarło. Należy więc szukać nie żywych organizmów lecz pozostałości po nich.
3. Nie ma życia na Marsie i nigdy nie było.
Każdy z lądowników badających planetę w 1976 roku miał na pokładzie trzy eksperymenty biologiczne. Wszystkie one poszukiwały mikrobów, mikroorganizmów lub ich szczątków w gruncie. Każde z doświadczeń opierających się na innych koncepcjach, szybko dostarczyło pozytywnych wyników. Podniecenie jednak szybko minęło, gdy okazało się, że otrzymane wyniki można wyjaśnić również poprzez procesy niebiologiczne. Przed startem Vikingów nie zdawano sobie sprawy, że takie procesy mogą być tu istotne.
Mars Express dotrze do Marsa w grudniu 2003 roku i będzie działał w sposób zupełnie inny niż Vikingi. Składać się będzie z orbitera i lądownika nazwanego Beagle 2 (tak nazywał się statek, na którym Karol Darwin wpadł na pomysł swojej teorii ewolucji). Augustin Chicarro, uczony z ESA powiedział: „Rzeczywiście, ta misja może okazać się tak rewolucyjna jak pomysł Darwina, ponieważ jest to pierwsze od czasu Vikingów poszukiwanie życia pozaziemskiego„.
Podstawowa różnica między Mars Expressem i Vikingiem jest taka, że obecnie uczeni wiedzą, że powinni szukać również śladów przeszłego, wymarłego życia. Kilka doświadczeń biologicznych to za mało. Mars Express przeprowadzi wiele różnych testów.
Niektóre ze znalezionych dowodów mogą być pośrednie, skupione głównie na poszukiwaniu wody. Orbiter sondy będzie miał na pokładzie siedem instrumentów. Jeden z ich będzie sporządzał kolorowe, trójwymiarowe zdjęcia całej planety z rozdzielczością 10 metrów. Inny sporządzi mapę powierzchni, pokazującą minerały, z jakich się ona składa. „Dane te pozwolą ustalić, jak wiele wody było tam w przeszłości i ocenić, jak wiele mogło jej pozostać do dzisiaj” – powiedział Chicarro.
Trzeci z instrumentów będzie poszukiwał wody pod powierzchnią planety, mierząc grubość warstwy lodu lub wiecznej zmarzliny. Inne badania pozwolą na wyznaczenie ilości wody w atmosferze oraz na badanie cyklu obiegu wody: stwierdzenie, ile wody zamarza, a następnie paruje w podbiegunowych obszarach Marsa.
Poszukiwanie bezpośrednich dowodów przeszłego lub obecnego życia to zadanie dla lądownika. Wyląduje on w miejscu, które w przeszłości było prawdopodobnie zalane przez wodę. Z sondy wysunie się ramię, na którym zainstalowany będzie sprzęt naukowy. Beagle 2 będzie miał kilka instrumentów, między innymi analizator gazu, który stwierdzi, czy istniejące ewentualnie na Marsie związki węgla były zaangażowane w procesy biologiczne. Jeśli na planecie istnieją gazy takie jak metan, uczeni mogą dowieść, że mogły one być wyprodukowane jedynie przez organizmy żywe znajdujące się na powierzchni lub pod nią. „Nos” Beagle’a będzie w stanie je wykryć.
Cienka marsjańska atmosfera nie zatrzymuje promieniowania ultrafioletowego docierającego ze Słońca i zabijającego potencjalnie istniejące życie. Beagle będzie więc musiał pobrać próbki z miejsc znajdujących się pod powierzchnią gruntu. Będzie się on mógł poruszać z prędkością 1 centymetra na 6 sekund i kopać do 1,5 metra w głąb planety. Jeśli grunt będzie bardzo twardy, możliwe będzie użycie specjalnych świdrujących narzędzi. Przed tak uzbrojonym Mars Expressem nie ukryje się żadna forma życia!
