Od 6 października wszędzie pojawiają się niepokojące doniesienia: największy polski radioteleskop RT-4 Kopernik ma rzekomo zostać zamknięty. Jak więc wygląda sytuacja?
Burza medialna rozpoczęła się za sprawą wpisu zamieszczonego przez Radioteleskop live (nieoficjalny profil dedykowany RT-4 Kopernik) na platformie Facebook, zamieszczonego poniżej. Skrótowo: omawia on nieprzyznanie środków przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na działalność RT-4 przez kolejne 3 lata, mimo pozytywnej oceny (A) w konkursie grantowym SpUB. Skutkowałoby to zaprzestaniem działalności teleskopu.
„Szanowni, dzisiejszy wpis jest bardzo smutny z naszego punktu widzenia.Otóż ministerstwo nie przyznało środków na działalność RT4 na kolejne 3 lata.
Oznacza to, że od 1 stycznia przyszłego roku 32-m radioteleskop RT4 UMK pod Toruniem być może wstrzyma swoją aktywność, co w praktyce by oznaczało koniec życia tego polskiego instrumentu. Długofalowy, ponad 20-letni projekt obserwacji obłoków protogwiazdowych w pasmach masera metanolowego, czy uruchomione w ostatnich latach monitorowanie źródeł szybkich błysków radiowych zostaną zakończone, grupy naukowe najpewniej się rozpadną. O globalnej współpracy w ramach obserwacji interferometrycznych VLBI nie wspominamy, bo to codzienność.
W konkursie SpUB otrzymaliśmy bardzo dobrą recenzję i najwyższą ocenę A, cytując dokładnie:Wniosek bardzo dobry. Aparatura badawcza jest wpisana na Polską Mapę Infrastruktury badawczej. Jest elementem dużej sieci międzynarodowej, realizującej ambitne zadania z astronomii obserwacyjnej i astrofizyki. Aparatura jest wykorzystywana przez bardzo szeroki krąg naukowców. Wyniki badań są publikowane w bardzo dobrych czasopismach naukowych.
Jak widać, nie wystarczyło to. O sytuacji naszej (i nie tylko) wspominał JM Rektor UMK podczas przemówienia okolicznościowego z okazji rozpoczęcia roku akademickiego w zeszłym tygodniu. Niestety nikogo to nie zainteresowało (chyba?). Senat UMK nawet wydał stosowną uchwałę m.in. w naszej sprawie. Możemy jedynie dodać, że w konkursie na 186 wniosków infrastrukturalnych pozytywnie oceniono 175 a środki dostało tylko 11. Wygląda to na całkowitą zapaść kraju, jeśli chodzi o finansowanie infrastruktury badawczej.
Władze Instytutu Astronomii UMK wysłały pismo z prośbą o zmianę decyzji. Mamy nadzieję relatywnie szybko dostać odpowiedź z MNiSW. Całość generalnie wygląda dość dziwnie i smutnie, bo jeszcze niedawno (w 2020) nasz teleskop przeszedł remont powierzchni i malowanie. Jak widać, nawet okładki Nature Astronomy nie pomagają… Być może to nasz ostatni wpis w ogóle na FB – w końcu stronka ta generalnie dedykowana była RT4.
Dla polepszenia nastroju wklejamy jedną z najfajniejszych fotek w ostatnich latach – podczas remontu RT4 w 2020 z kometą C/2020 F3 (NEOWISE) w tle.”
Owa „fotka” radioteleskopu z kometą w tle.
Decyzja ministerstwa zaniepokoiła wielu, co zmusiło przedstawicieli rządu do prędkiej odpowiedzi. Dzień po oryginalnym wpisie odniósł się do tego sam premier, Donald Tusk, podczas konferencji po spotkaniu z premier Litwy.
„W sprawie radioteleskopu w Toruniu. Nie będę wnikał w szczegóły tych procedur, ale oczekiwałem od ministra nauki i szkolnictwa wyższego informacji. Otrzymałem informacje – radioteleskop w Toruniu dostanie do końca roku finansowanie.”
Również sam minister nauki i szkolnictwa wyższego, Marcin Kulasek, wypowiedział się na ten temat. Jego przekaz różni się jednak nieco od słów premiera:
„Nie ma mowy o odrzuceniu wniosku dotyczącego toruńskiego radioteleskopu. Został zaopiniowany pozytywnie i czeka na finansowanie. Musimy jednak poruszać się w ramach planu finansowego, który w tej chwili uniemożliwia natychmiastowe sfinansowanie wszystkich dobrze ocenionych projektów. Działamy tak, aby projekt otrzymał finansowanie jeszcze w tym roku.” – poinformował we wpisie na platformie X
Wobec tego los radioteleskopu dalej pozostaje w niepewności. To jednak niejedyny problem zaistniały w wyniku całej sytuacji. Jak zauważa wielu internautów, nadzwyczajne przyznanie funduszy radioteleskopowi w wyniku reakcji medialnej może być uznane za niesprawiedliwe wobec innych pozytywnie ocenionych projektów i stwarzać niebezpieczny precedens. Incydent ten wygląda więc jakoby był bez pozytywnego wyjścia dla rządu.
Rok ten powinien być szczególnie ważny dla astronomii: Polacy po 50 latach powrócili do przestrzeni kosmicznej, rok 2025 jest nazwany przez UMK na cześć Wilhelminy Iwanowskiej, polskiej astronomki, Polska przyczynia się do badań międzynarodowych jak nigdy dotąd. Zamiast tego społeczność miłośników astronomii musi staczać potyczki o takie oczywistości jak dofinansowanie dla skarbu polskiej radioastronomii. Sądząc po reakcji medialnej, wszyscy są zgodni: nie tak to powinno wyglądać.
