W piątek 20 marca, tuż przed północą, Słońce przekroczy równik niebieski, przechodząc na północną półkulę nieba. Tym samym na tej półkuli zacznie się astronomiczna wiosna. W tym roku jej początek zbiegnie się z nowiem Księżyca, przez który Srebrny Glob przejdzie 13 godzin wcześniej, rzucając przy tym swój cień na powierzchnię Ziemi. Dzięki temu na północnym Atlantyku będzie można obserwować całkowite zaćmienie Słońca, widoczne z Polski jako częściowe, z fazą od 80 do ponad 65%. Na początku tygodnia zbliżający się do nowiu Księżyc będzie można obserwować nad ranem, jak oddala się od Saturna, natomiast już w weekend Srebrny Glob pojawi się na niebie wieczornym, gdzie minie Urana, Marsa i Wenus. Wysoko nad planetami znajduje się dobrze widoczna Kometa Lovejoya, a przez większą część nocy można obserwować jasnego Jowisza.

Najciekawszym wydarzeniem astronomicznym tego tygodnia, a być może nawet całego roku, jest całkowite zaćmienie Słońca, które będzie miało miejsce w piątek 20 marca przed południem naszego czasu. Pas całkowitego zaćmienia przejdzie tym razem blisko bieguna północnego Ziemi, zaczynając się kilkaset kilometrów na południe od Grenlandii, potem przejdzie między Islandią a Wielką Brytanią, następnie przez Morze Norweskie, przez archipelag Svalbard i zakończy się w okolicach bieguna północnego. W maksimum zaćmienia, gdzieś na północ od Wysp Owczych, ciemniej się zrobi na ponad 2 minuty i 46 sekund.

W Polsce to zaćmienie będzie widoczne jako częściowe z fazą ponad 80% w okolicach Świnoujścia (dla tego miasta jest wykonana animacja przebiegu zaćmienia), do nieco ponad 65% w Bieszczadach. Początek zjawiska będzie miał miejsce ok. 9:40 naszego czasu (w Polsce północno-zachodniej, w Bieszczadach kilka minut później), faza maksymalna trochę ponad godzinę później, ok. 10:50, natomiast koniec – prawie w samo południe naszego czasu. Zatem całe zjawisko, jeśli tylko nie będzie chmur, będzie znakomicie widoczne z terenu całego kraju. Księżyc ze Słońcem będą na wysokości ponad 30° nad widnokręgiem. W wielu miejscach w całej Polsce będą organizowane specjalne pokazy zaćmienia, a na portalu Slooh szykowana jest bezpośrednia transmisja na żywo zaćmienia całkowitego. Warto wybrać się na obserwacje tego zaćmienia, ponieważ następna okazja do podziwiania zaćmienia Słońca o podobnie dużej fazie z terenu Polski nadarzy się dopiero w 2030 roku. Do tego czasu z naszego kraju będzie widocznych jeszcze kilka innych częściowych zaćmień Słońca, ale żadne z nich nie będzie miało tak dużej fazy i trzeba będzie czekać 15 lat na zaćmienie o podobnej fazie, jak w ten piątek.

Oczywiście należy pamiętać, aby nie patrzeć na Słońce bezpośrednio gołym okiem, ponieważ można uszkodzić sobie wzrok. Najbezpieczniej obserwować zaćmienie, rzutują obraz Słońca przez lornetkę lub teleskop na kartkę papieru, lub inny rodzaj ekranu. Do obserwacji zaćmienia nada się też okopcona dymem szybka, stara dyskietka, lub specjalna folia do obserwacji Słońca, którą można kupić w sklepach astronomicznych.

Mapka pokazuje położenie Księżyca i Saturna w trzecim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Wcześniej, zanim Księżyc przejdzie przez nów, będzie go można dostrzec na niebie porannym tuż przed świtem. W pierwszych trzech dniach tego tygodnia naturalny satelita Ziemi odwiedzi gwiazdozbiory Koziorożca i Wodnika, nisko nad południowo-wschodnim horyzontem. W poniedziałek 16 marca, na godzinę przed wschodem Słońca, Księżyc miał fazę 24% i zajmował pozycję na wysokości 10° prawie dokładnie nad punktem SE widnokręgu, między głównymi figurami gwiazdozbiorów Strzelca i Koziorożca. Dwie jasne gwiazdy tego ostatniego gwiazdozbioru, czyli Algedi oraz Dabih, znajdowały się wtedy mniej więcej 8° na wschód od Srebrnego Globu.

Dobę później Księżyc przesunie się wgłąb gwiazdozbioru Koziorożca, a gwiazdy Algedi i Dabih będą się znajdowały jakieś 7° na zachód od jego tarczy oświetlonej w 15%. Niestety o tej samej porze Księżyc będzie się znajdował na wysokości mniej więcej 6° nad widnokręgiem. Jeszcze gorzej będzie w środę 18 marca, gdyż na godzinę przed wschodem Słońca Księżyc będzie znajdował się niecałe 2° nad horyzontem, a jego tarcza będzie oświetlona zaledwie w 7%. Żeby ją dostrzec, trzeba dysponować bardzo odsłoniętym horyzontem i powietrze musi być przejrzyste. Oczywiście w polowaniu na Księżyc tego ranka (poprzednich też) przyda się lornetka.

Kilkadziesiąt stopni na zachód od Księżyca świeci planeta Saturn, która niedawno zmieniła swój ruch z prostego na wsteczny i nadal prawie stoi w miejscu względem okolicznych gwiazd, przebywając niecałe pół stopnia na północ od gwiazdy ν Scorpii i jednocześnie niecałe 2° na północny wschód od gwiazdy Graffias, czyli β Scorpii. Saturn góruje na wysokości niecałych 20° na dwie godziny przed pojawieniem się na niebie Słońca. Jasność szóstej planety od Słońca zwiększyła się już do +0,3 wielkości gwiazdowej, a jej tarcza ma średnicę 18″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem wschodnia, przypada w sobotę 21 marca.

Animacja pokazuje położenie planet Wenus, Mars i Uran oraz Komety Lovejoya (C/2014 Q2) w trzecim tygodniu marca 2015 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W weekend, już niewiele ponad 30 godzin po nowiu Księżyc pojawi się na niebie wieczornym. W sobotę 21 marca, godzinę po zachodzie Słońca, naturalny satelita Ziemi będzie miał fazę zaledwie 2%, ale dzięki korzystnemu nachyleniu ekliptyki do widnokręgu, będzie się znajdował na wysokości 5° nad zachodnim widnokręgiem. Tego dnia 4° prawie dokładnie nad nim będzie świecił Mars, którego jasność obserwowana to +1,3 wielkości gwiazdowej, zaś niecałe 3° w prawo od Księżyca będzie się znajdowała gwiazda ε Piscium, niedaleko której jest planeta Uran. Jednak Urana, jeśli się da dostrzec, to będzie na to szansa jedynie na początku tygodnia, kiedy będzie on troszkę wyżej i na ciemniejszym niebie. W sobotę i w niedzielę jego dostrzeżenie będzie już bardzo trudne, jeśli w ogóle możliwe.

Dużo lepiej Księżyc będzie widoczny w niedzielę 22 marca, gdyż o tej samej porze będzie się on znajdował na wysokości ponad 15°, a jego faza urośnie do 8%. Tego wieczoru Srebrny Glob oddali się od Marsa już na ponad 10°, ale za to będzie bardzo blisko Wenus, z którą to planetą będzie tworzył malowniczą parę. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie oddalony o mniej więcej 4° od drugiej planety od Słońca, na godzinie 7. Sama Wenus też jest widoczna coraz lepiej. Świeci już z jasnością -4 magnitudo, a jej tarcza ma średnicę 13″ i fazę 81%. Planeta wędruje obecnie przez gwiazdozbiór Barana, niecałe 10° na południe od najjaśniejszych gwiazd tej konstelacji, czyli Hamala, Sheratana i Mesarthim.

Kometa Lovejoya (C/2014 Q2) nadal nie spuszcza z tonu i jest dobrze widoczna przez lornetkę, cały czas wędrując na północ, w kierunku Gwiazdy Polarnej, świecąc wieczorem wysoko nad zachodnim widnokręgiem. O godzinie podanej na mapce kometa znajduje się na wysokości ponad 45°, ale wtedy jest jeszcze niewidoczna, ponieważ tło nieba jest jeszcze bardzo jasne. Jednak o godzinie 20, gdy już jest wystarczająco ciemno, aby zapolować na kometę, zajmuje ona nadal pozycję na wysokości ponad 40° nad widnokręgiem. Jednak nawet w momencie dołowania, około godziny 1 w nocy, kometa nie schodzi poniżej 20°. Zatem widać ją bardzo dobrze przez całą noc. W poniedziałek 16 marca Kometa Lovejoya będzie się znajdowała jedyne 16' na północ od gwiazdy Ruchbah, czyli δ Cas, ale w trakcie tygodnia odległość między tymi ciałami niebiańskimi będzie się zwiększać i w niedzielę 22 marca będzie to już ponad 2°. Wciąż będzie to jednak bardzo blisko.

Dokładną pozycję Komety Lovejoya (C/2014 Q2) można odczytać z mapki, przygotowanej przez Janusza Wilanda w swoim programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/).

Mapka pokazuje położenie Jowisza w trzecim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Na koniec została do opisania największa planeta Układu Słonecznego, która o zmierzchu znajduje się już na wysokości ponad 40° nad południowo-wschodnim widnokręgiem, a góruje około godz. 21. Jowisz wciąż porusza się ruchem wstecznym i w niedzielę 22 marca zbliży się do gromady otwartej gwiazd M44 na odległość 5,5 stopnia. Jowisz powoli słabnie, jego jasność zmniejszyła się do -2,4 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 43″.

W układzie księżyców galileuszowych będzie można zobaczyć m.in. wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza i prawie natychmiastowe jego zniknięcie w cieniu swojej planety macierzystej, co będzie miało miejsce w nocy z piątku 20 marca na sobotę 21 marca. W innych dniach również dojdzie do ciekawych zjawisk:

  • noc 16/17 marca: tuż po zmierzchu (godz. 17:48) Europa schowa się za Jowisza. Drugi z księżyców galileuszowych pojawi się ponownie na wschód od tarczy swojej planety macierzystej przed godziną 23, mniej więcej w 1/3 odległości między Ganimedesem a Jowiszem. Odgległość między Europą i Ganimedesem będzie się przez cały czas zmniejszać, aż do zakrycia Europy przez Ganimedesa przed godz. 1:30. Natomiast przed godziną 4, gdy już Jowisz ze swoimi księżycami będzie nisko nad horyzontem, na Europie pojawi się cień Ganimedesa.
  • Noc 18/19 marca: od zmierzchu (17:51) wszystkie 4 księżyce galileuszowe na zachód od tarczy Jowisza, w kolejności: Europa, Io, Ganimedes i Kallisto. Między godzinami 22:24 a 23:53 nastąpi najpierw zakrycie, a potem zaćmienie Io przez Europę. Tuż przed zachodem Jowisza Io schowa się za jego tarczę.
  • Noc 20/21 marca: Początkowo Europa na wschód od tarczy Jowisza, pozostałe 3 księżyce na zachód, w kolejności Ganimedes, Io i Kallisto. Przed godziną 20:30 Ganimedes schowa się za Jowiszem, a niecałe 2,5 godziny później to samo zrobi Io. O północy Ganimedes wyjdzie zza tarczy Jowisza, aby 6 minut później schować się w jego cieniu. Io wyjdzie z cienia Jowisza o godz. 2, a 3 kwadranse później przejdzie przed zaćmionym Ganimedesem. Zatem przez ponad 3 godziny – z krótką przerwą około północy – widoczne będą tylko 2 księżyce galileuszowe: Europa na wschód i Kallisto na zachód od Jowisza. Przed godziną 4 będzie jeszcze można zaobserwować wyjdzie Ganiemdesa z jowiszowego cienia.
  • Noc 21/22 marca: początkowo 3 księżyce (Io, Europa i Ganimedes) na wschód od tarczy Jowisza, Kallisto w dalszym ciągu daleko na zachód. Przed 20 zacznie się sekwencja przejścia Io i jej cienia na tarczy Jowisza, która skończy się niewiele po 23, a przed 2:30 na tarczy Jowisza pojawi się Europa, a tuż przed zachodem największej planety Układu Słoneczego pojawi się na niej cień Europy.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej tabeli:

  • 16 marca, godz. 2:33 – zakrycie Europy przez Kallisto, 192″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
  • 16 marca, godz. 2:44 – zakrycie Europy przez Kallisto (koniec),
  • 16 marca, godz. 18:16 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 16 marca, godz. 22:52 – wyjście Europy z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 17 marca, godz. 1:21 – zakrycie Europy przez Ganimedesa, 72″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
  • 17 marca, godz. 1:24 – zakrycie Europy przez Ganimedesa (koniec),
  • 17 marca, godz. 3:49 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (początek),
  • 17 marca, godz. 3:57 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (koniec),
  • 18 marca, godz. 17:51 – o zmierzchu cień Europy na tarczy Jowisza (tuż przy zachodniej krawędzi),
  • 18 marca, godz. 17:58 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 18 marca, godz. 22:24 – zakrycie Io przez Europę, 108″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
  • 18 marca, godz. 22:30 – zakrycie Io przez Europę (koniec),
  • 18 marca, godz. 23:47 – zaćmienie Io przez Europę (początek),
  • 18 marca, godz. 23:53 – zaćmienie Io przez Europę (koniec),
  • 19 marca, godz. 4:18 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 20 marca, godz. 1:26 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 20 marca, godz. 2:20 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 20 marca, godz. 3:44 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 20 marca, godz. 4:40 – zejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 20 marca, godz. 20:22 – Ganimedes chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 20 marca, godz. 22:44 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 21 marca, godz. 0:00 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
  • 21 marca, godz. 0:06 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza (początek zaćmienia),
  • 21 marca, godz. 2:00 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 21 marca, godz. 2:43 – zakrycie zaćmionego Ganimedesa przez Io, 33″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
  • 21 marca, godz. 3:09 – zakrycie zaćmionego Ganimedesa przez Io (koniec),
  • 21 marca, godz. 3:46 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 21 marca, godz. 19:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 21 marca, godz. 20:50 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 21 marca, godz. 22:10 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 21 marca, godz. 23:08 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 22 marca, godz. 2:26 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
  • 22 marca, godz. 4:20 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 22 marca, godz. 20:28 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia).

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher