Nadchodzące dni to już ostatni zimowy tydzień. W niedzielę 20 marca o godz. 5:30 polskiego czasu Słońce przekroczy równik niebiański w drodze na północ i tym samym na północnej półkuli Ziemi zacznie się astronomiczna wiosna, a na południowej – jesień. Jednak zanim to nastąpi, z wieczornego nieba zniknęła w zasadzie planeta Uran, która 9 kwietnia przejdzie za Słońcem, za to będzie można na nim obserwować rosnący Księżyc, coraz bardziej zbliżający się do Jowisza. Od opozycji tej ostatniej planety minęło niewiele czasu i nadal można ją obserwować prawie przez całą noc. Natomiast w drugiej jej części widoczna jest para planet MarsSaturn.

Niedziela 20 marca będzie pierwszym dniem wiosny. Tego dnia nastąpi tzw. równonoc wiosenna, gdyż Słońce znajdzie się dokładnie na równiku niebiańskim i dzień będzie równy nocy. Tzn. byłoby tak, gdyby Ziemia nie miała atmosfery. Jednak dzięki jej obecności i zjawisku refrakcji obiekty bliskie horyzontu wydają się być o ponad 0,5 stopnia wyżej, niż w rzeczywistości i z tego względu chowają się za widnokrąg później, niż w przypadku braku atmosfery. Stąd faktycznie zrównanie dnia z nocą na półkuli północnej będzie miało miejsce w czwartek 17 marca, czyli trzy dni wcześniej. Analogicznie zrównanie dnia z nocą na półkuli południowej nastąpi trzy dni po pierwszym dniu tamtejszej jesieni, czyli w środę 23 marca. Przy okazji można sprawdzić, jak działa precesja: pierwszego dnia wiosny Słońce wchodzi w astrologiczny znak Barana, a tymczasem tego dnia (i wiele dni później) ten gwiazdozbiór jest znakomicie widoczny po zapadnięciu ciemności.

Warunki obserwacyjne planety Uran są już bardzo słabe, w związku z bliską koniunkcją ze Słońcem. Na kilka miesięcy znika ona z wieczornego nieba i tym samym z cotygodniowych opisów tego, co się dzieje na niebie po zmierzchu. Za to na wieczornym niebie coraz śmielej będzie sobie poczynał Księżyc. Do niedzieli 20 marca odwiedzi on gwiazdozbiory Byka, Oriona, Bliźniąt, Raka, Lwa i Sekstantu, cały czas zwiększając przy tym fazę, a we wtorek 15 marca przejdzie przez I kwadrę. A ponieważ kąt nachylenia ekliptyki do wieczornego widnokręgu osiąga teraz maksymalne wartości, każdej kolejnej nocy Srebrny Glob będzie przebywał wyraźnie wyżej i wyraźnie dłużej na nieboskłonie, coraz bardziej przeszkadzając w obserwacjach innych ciał niebiańskich.

W poniedziałek 14 marca Księżyc zajdzie już po północy, a o godzinie podanej na mapce jego tarcza będzie oświetlona w 40% i będzie zajmowała pozycję na wysokości ponad 20° nad zachodnim widnokręgiem. Jakieś 3,5 stopnia na zachód od niego świecić będzie w tym momencie Aldebaran, czyli najjaśniejsza gwiazda konstelacji Byka. Niestety tym razem również nie będzie nam dane obserwowanie zakrycia tej gwiazdy przez naturalnego satelitę Ziemi. Tym razem szczęście będą mieli mieszkańcy okolic Morza Południowochińskiego, Indochin, Chin, Mongolii, północnych Indii, Pakistanu, Iranu, Kirgistanu, Tadżykistanu i częściowo Kazachstanu.

We wtorek 15 marca Księżyc przejdzie przez I kwadrę (zrobi to dokładnie o godzinie 18:03), natomiast w środę 16 marca i w czwartek 17 marca będzie on odwiedzał gwiazdozbiór Bliźniąt. Pierwszego z wymienionych dni Srebrny Glob będzie miał tarczę oświetloną w 62%, a w momencie pokazanym na mapce prawie 1,5 stopnia pod nim znajdowała się będzie Alhena, czyli trzecia co do jasności gwiazda tej konstelacji. Dobę później faza Księżyca jeszcze urośnie, do 72%. Tej nocy będzie on przecinał linie, łączące dwie najjaśniejsze gwiazdy Bliźniąt, czyli Kastora i Polluksa z najjaśniejszą gwiazdą Małego Psa, czyli Procjonem. Zarówno od Polluksa, jak i od Procjona Srebrny Glob będzie dzielił dystans nieco ponad 11°.

Piątek 18 marca Księżyc ma zarezerwowany na spotkanie z gwiazdozbiorem Raka, w którym znajdują się dwie znane gromady otwarte gwiazd ze słynnego Katalogu Messiera: znacznie bliższa nas i jaśniejsza M44 oraz dalsza i słabsza M67. Przed godziną 21 Księżyc będzie tworzył z nimi trójkąt równoramienny, trzymając od obu gromad dystans niecałych 6°. Niestety tak bliska obecność Księżyca w fazie już ponad 80% znacznie utrudni ich obserwację.

Ostatnie ciekawe spotkanie Księżyca z innym ciałem niebiańskim będzie miało miejsce w niedzielę 20 marca. Tej nocy naturalny satelita Ziemi będzie już świecił bardzo jasno, ponieważ jego tarcza będzie oświetlona w 94%. Do pełni będzie brakowało już niewiele, zatem Księżyc będzie zachodził krótko przed wschodem Słońca. Przez całą noc blisko Księżyca świecić będzie najjaśniejsza gwiazda konstelacji Lwa, czyli Regulus, który o godzinie podanej na mapce będzie oddalony od Srebrnego Globu o niewiele ponad 3°.

Mapka pokazuje położenie Jowisza w trzecim tygodniu marca 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Ostatniej nocy tego tygodnia Księżyc będzie bardzo blisko Regulusa, ale także niezbyt daleko od największej planety Układu Słonecznego, czyli Jowisza, od której dzieliło go będzie mniej niż 16° i potrzebna jeszcze będzie kolejna doba, aby Księżyc przeszedł w minimalnej odległości od Jowisza. Sama planeta jest możliwa do obserwowania przez całą noc, ponieważ od jej opozycji minęły dopiero dwa tygodnie. Zatem wciąż świeci ona blaskiem -2,5 magnitudo, a jej tarcza ma średnicę 45″.

W zeszłym tygodniu mieliśmy pecha, ponieważ sporo zjawisk w układzie księżyców galileuszowych zachodziło w dzień, gdy nie można było ich obserwować. Tym razem mamy więcej szczęścia i jeśli tylko pozwoli pogoda, będzie można zaobserwować dużo więcej zjawisk, niż w poprzednim tygodniu, w tym 3-krotnie dwa księżyce i ich cienie na tarczy Jowisza jednocześnie!.

Szczególnie warto zwrócić uwagę na 3 noce:

  • 14/15 marca – nad ranem na tarczy Jowisza 2 księżyce i 2 cienie jednocześnie,
  • 16/17 marca – wieczorem blisko tarczy na zachód od niej Europa, na wschód – Ganimedes i Io (dużo dalej – Kallisto). Potem Ganimedes z Io wejdą na tarczę (przez kilka godzin na tarczy Jowisza będą oba księżyce i ich cienie), zaś Europa schowa się za nią i w pewnym momencie widoczna przez małe instrumenty będzie tylko Kallisto. Przed północą oba księżyce zejdą z tarczy, a niewiele później z cienia wyjdzie Europa i ponownie widoczne będą wszystkie 4 księżyce: Io i Ganimedes na zachód od tarczy, zaś Europa i Kallisto – na wschód od niej.
  • 18/19 marca – wieczorem, trzeci raz w tym tygodniu 2 księżyce i ich cienie jednocześnie na tarczy Jowisza.

Szczegółowa rozpiska zjawisk podana jest w poniższej liście (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 14 marca, godz. 0:45 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 4″, 168″ na wschód od tarczy Jowisza,
  • 14 marca, godz. 18:39 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 3″, 107″ na wschód od tarczy Jowisza,
  • 15 marca, godz. 2:28 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
  • 15 marca, godz. 2:46 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 15 marca, godz. 3:14 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 15 marca, godz. 3:22 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 15 marca, godz. 5:12 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 15 marca, godz. 5:28 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 15 marca, godz. 5:34 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 15 marca, godz. 5:38 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 16 marca, godz. 0:26 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 16 marca, godz. 2:52 – wyjście Io z cienia Jowisza, 3″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 16 marca, godz. 20:04 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 16 marca, godz. 20:50 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 16 marca, godz. 21:04 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 16 marca, godz. 21:40 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 16 marca, godz. 21:52 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 16 marca, godz. 23:12 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 16 marca, godz. 23:54 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 17 marca, godz. 0:06 – prawie jednoczesne zejście cieni Io i Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 17 marca, godz. 0:12 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 6″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 17 marca, godz. 0:40 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 6″, 14″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 17 marca, godz. 18:52 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 17 marca, godz. 20:30 – wejście Kallisto na tarczę Jowisza,
  • 17 marca, godz. 21:22 – wyjście Io z cienia Jowisza, 5″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 17 marca, godz. 22:14 – wejście cienia Kallsto na tarczę Jowisza,
  • 17 marca, godz. 22:38 – zejście Kallisto z tarczy Jowisza,
  • 18 marca, godz. 1:08 – zejście cienia Kallisto z tarczy Jowisza,
  • 18 marca, godz. 17:52 – od zmierzchu Europa, Io oraz ich cienie na tarczy planety, w jej północno-zachodniej ćwiartce,
  • 18 marca, godz. 18:20 – jednoczesne zejście Io i Europy z tarczy Jowisza,
  • 18 marca, godz. 18:36 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 18 marca, godz. 18:52 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 19 marca, godz. 1:45 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 5″, 101″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 21 marca, godz. 5:16 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 5″, 179″ na wschód od tarczy Jowisza.

Mapka pokazuje położenie Marsa i Saturna w trzecim tygodniu marca 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Przez coraz większą część nocy można obserwować parę planet Mars – Saturn. Pierwsza z nich pojawia się na nieboskłonie około północy, natomiast druga – mniej więcej godzinę później. Pod koniec tygodnia obie planety będzie dzieliła odległość 12°. Czerwona Planeta już bardzo szybko zwiększa swój blask i rozmiary kątowe. W niedzielę 20 marca będzie ona świeciła z jasnością -0,2 wielkości gwiazdowej, a jej tarcza będzie miała średnicę już ponad 10″. Coraz bardziej warto zatem przyglądać się jej w poszukiwaniu czapy polarnej, czy innych stosunkowo łatwych do zaobserwowania tworów jej powierzchni. W tym tygodniu Mars będzie mijał Graffias, jedną z jasnych gwiazd Skorpiona. Najmniejsza odległość między tymi ciałami niebiańskimi zostanie osiągnięta w środę 16 marca i będzie to mniej niż 9 minut kątowych, czyli mniej niż 1/3 średnicy kątowej Słońca, czy Księżyca. Druga z planet jest już o ponad 0,5 magnitudo słabsza i świeci blaskiem +0,4 wielkości gwiazdowej, przy średnicy tarczy wynoszącej 17″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, będzie miała miejsce w poniedziałek 14 marca.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher