Na pytanie „jakich znasz polskich astronomów?” to większość społeczeństwa odpowie: Kopernik, może Heweliusz, ewentualnie bardziej nam współczesny Wolszczan czy może Udalski, który ostatnio został nagrodzony medalem Karla Schwarzschilda. Mało kto zna postać Tadeusza Banachiewicza, który za swoje osiągnięcia naukowe był ceniony nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.

Tadeusz Banachiewicz urodził się w 1882 roku w Warszawie będącej wówczas w zaborze rosyjskim. Już od najmłodszych lat przejawiał zainteresowanie astronomią, a także duże zdolności rachunkowe. Uczył się na Uniwersytecie Warszawskim, Moskiewskim, a także w Getyndze pod okiem Karla Schwarzschilda. Pracował na Uniwersytecie w Kazaniu oraz na Uniwersytecie w Dorpacie (obecnie Tartu w Estonii), gdzie się habilitował. Tam też został profesorem. Jeszcze w 1918 roku otrzymał propozycję objęcia stanowiska profesora astronomii na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą przyjął.

Pawilon obserwacyjny w stacji astronomicznej na Lubomirze w Beskidach.

Jednym z głównych działań Tadeusza Banachiewicza było rozpoczęcie budowy stacji astronomicznej UJ. Obserwatorium zostało wzniesione na Łysicy (obecnie na Lubomirze) w Beskidzie Makowskim na terenie podarowanym przez księcia Kazimierza Lubomirskiego. Niestety obiekt został zniszczony w 1944 r. przez Niemców i odbudowany dopiero w 2007 r. Obecnie nosi imię swojego założyciela.

Polska ekspedycja zaćmieniowa do Laponii Szwedzkiej. Prof. Tadeusz Banachiewicz stoi jako pierwszy od lewej. Na zdjęciu po prawej stronie widoczny jest chronokinematograf, który był wykorzystany do obserwacji zaćmienia Słońca.

Polska ekspedycja zaćmieniowa do Laponii Szwedzkiej. Prof. Tadeusz Banachiewicz stoi jako pierwszy od lewej. Na zdjęciu po prawej stronie widoczny jest chronokinematograf, który był wykorzystany do obserwacji zaćmienia Słońca.

Tuż po wybuchu II Wojny Światowej profesor stał się ofiarą Sonderkation Krakau – niemieckiej akcji pacyfikacyjnej wymierzonej przeciwko polskim uczonym, która została przeprowadzona 6 listopada 1939 roku. Banachiewicz trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausenpod Berlinem, z którego został zwolniony po trzech miesiącach. Po powrocie do Krakowa zezwolono mu na pracę w obserwatorium, ale nie jako dyrektora, tylko jego zastępcy. Jego dawne stanowisko zajął Kurt Walter – niemiecki astronom.

Po wojnie naukowiec został kierownikiem katedry geodezji wyższej i astronomii na Akademii Górniczo-Hutniczej. Organizował także założenie obserwatorium w Forcie Skała, gdzie też powstał pierwszy w Polsce radioteleskop wykorzystywany do obserwacji Słońca, m.in. zaćmienia z 30.06.1954 r. Banachiewicz był także zwolennikiem powstania w Polsce dużego Obserwatorium Narodowego. Projekt ten miał zostać zrealizowany przez Narodowy Instytut Astronomiczny, który założył.

Białczyńskizbiory Adama Strzałkowskiego

Profesor Banachiewicz w czapce w stylu Carla Gaussa.

Rząd PRL-u postanowił odznaczyć profesora Banachiewicza orderem Sztandaru Pracy I Klasy. Wyróżnienie to tak zostało skomentowane przez uczonego: Fakt, że w ciągu 50 lat pracowałem naukowo, nie stanowi specjalnej zasługi, gdyż pracowałem dlatego, że podobała mi się ta praca, która wydawała mi się użyteczną dla nauki narodu i państwa; co się zaś tyczy znaczenia mych prac, to dopiero przyszłość wypowie o nich ostatnie słowo. Podczas swojego życia Banachiewicz opublikował ponad 240 prac naukowych z astronomii, geodezji i matematyki. Jego imieniem został nazwany krater na Księżycu oraz planetoida pasa głównego 1286 Banachiewicza.

Tadeusz Banachiewicz zmarł w 1954 r. w Krakowie. Rok po śmierci – 11 listopada 1955 roku, dzięki staraniom jego wiernego ucznia Kazimierza Kordylewskiego, prochy astronoma spoczęły w krypcie kościoła na Skałce. Nie spodobało się to ówczesnym władzom w Polsce, czego efektem było uniemożliwienie Kordylewskiemu otrzymania profesury.

Tadeusz Banachiewicz (drugi od lewej) był członkiem polskiej delegacji na obradach Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Paryżu.

Autor

Avatar photo
Anna Wizerkaniuk

Absolwentka studiów magisterskich na kierunku Elektronika na Politechnice Wrocławskiej, członek Zarządu Klubu Astronomicznego Almukantarat, miłośniczka astronomii i książek