Wojciech Blar Brudzewski był człowiekiem, który szczególnie przyłożył się do rozwoju polskiej nauki w XV wieku. Zajmował się astronomią, matematyką, filozofią i dyplomacją, był też między innymi nauczycielem Mikołaja Kopernika. Zdecydowanie można go nazwać jedną z wybitniejszych postaci swojej epoki.

Edukacja i rozwój kariery naukowej

Uczony urodził się około 1445 roku we wsi Brudzewo (woj. Wielkopolskie). O jego dzieciństwie niewiele wiadomo, wiemy jedynie, że uczęszczał do szkoły parafialnej w Opocznie. Studiował na wydziale sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej (później Uniwersytetu Jagielońskiego). Studia zaczął oficjalnie w 1469 roku, podpisując się na liście studentów jako Albertus Stephani de Brudzewo, jednak najprawdopodobniej pobierał nauki już wcześniej, nie wpisując się na listę. Jak podaje tekst Zdzisława Pietrzyka „Wojciech Blar z Brudzewa (ok. 1445/1446-ok. 1495)”, jeszcze w tym samym roku, co został wpisany z rąk dziekana Bernarda z Nysy, uzyskał stopień Bakalarza sztuk wyzwolonych. Stopień ten zazwyczaj uzyskiwano po dwuletnich studiach. A pięć lat później (w 1474 roku) był już promowany na magistra filozofii. W karierze dopomógł mu jego późniejszy przyjaciel i współpracownik, Jakub z Boksyc. W trakcie studiów uczyli go najlepsi specjaliści z kraju, tacy jak znany ówczesny matematyk Jan z Głogowa.

Po zakończeniu studiów filozoficznych Wojciech Blar zaczął wykładać astronomię i matematykę, oraz dzieła Arystotelesa takie jak De anima, De coelo et mundo, Degeneratione et corruptione, Meteorológica (po polsku O duszy, O niebie i świecie, degeneracji i zepsuciu, Meteorologia) na wydziale Artium, gdzie uzyskał tytuł dziekana fakultetu około 1485 roku, i gdzie pracował aż do 1494 roku. W 1476 został dodatkowo członkiem Kolegium mniejszego, oraz seniorem bursy węgierskiej. W dwa lata później, w 1478 roku, wydał swoje pierwsze dzieło, „Cánones et Tabulae de originali” (po polsku „Kanony i Tablice oryginału”). Tablice te służyły do obliczania pozycji ciał niebieskich. W 1483 roku został włączony w skład Kolegium Maius, czyli najstarszego kolegium Uniwersytetu Jagielońskiego, oraz uzyskał Kolegiaturę Królewską. Na tytuł profesora zwyczajnego musiał jeszcze poczekać aż do letniego półrocza 1492 roku.

Wojciech Blar był nie tylko znakomitym wykładowcą nauk ścisłych, ale także osobą aktywną w sferze politycznej czy humanistycznej. W 1485 roku za namową Konrada Celtisa, wędrownego humanisty niemieckiego, wszedł w skład „Sodalitas Litteraria Vistulana” (po polsku „Stowarzyszenie Literackie Wisła”) humanistycznego koła skupiającego literatów i uczonych, gdzie poznał wiele wpływowych osobowości, takich jak biskup wrocławski Piotr Bniński oraz sekretarz Kazimierza IV i Jana Olbrachta Filip Kallimach. W ramach owego stowarzyszenia przyjął on pseudonim „Brutus”. W późniejszych latach utrzymywał on też kontakt listowny z założycielem koła, Konradem Celtisem. Dziesięć lat później, w kwietniu 1495 roku, Wojciech Blar Brudzewski został powołany na stanowisko Kanclerza u boku wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka. Niestety dwa lata później Blar Brudziński zmarł w Wilnie, w 1497 roku.

W ostatnich latach swojego życia Blar Brudziński zajął się mocniej sferą duchową własnego wykształcenia. W 1490 roku uzyskał on dodatkowy Bakalarz z biblijnej teologii, dzięki czemu dostał on również dostęp do objaśniania pisma Świętego na wydziale teologi. Dwa lata później, w 1492 roku, przeniósł on się całkowicie na wydział teologiczny. Wiemy, że w trakcie swojej pracy na owym wydziale napisał kilka dzieł teologicznych, które na przełomie dziejów zaginęły. W 1494 zdobył następny stopień teologiczny, stopień bakałarza sentencjonariusza. W tym samym roku został również wybrany do kapituły kolegiaty św. Floriana na Kleparzu. Kapituła kolegiaty jest wyróżnieniem co do ważności w kościele, lecz jest ona tylko tytułem honorowym kanoników. Całości studiów teologicznych Wojciech nie dokończył, ponieważ musiał opuścić Kraków, gdy został mianowany kanclerzem na Litwie.

Pierwszy heliocentrysta?

Co do zasług Blara Brudzińskiego w dziedzinie astronomii, tradycja podaje, że Wojciech Blar Brudzewski był nauczycielem Astronomii Mikołaja Kopernika. Jednak jak zauważa Zdzisław Pietrzyk, gdy Kopernik uczył się w Krakowie, Blar nauczał już na innym wydziale. Ten sam historyk również podkreśla, że niemożliwe było, żeby panowie nie spotkali się w rzeczywistości, a wtedy najbardziej znany nam polski astronom na pewno zaczerpnął trochę wiedzy u słynnego w owym czasie krakowskiego astronoma.

Blar, tak jak i Kopernik, był sceptyczny co do teorii geocentrycznej. Jako pierwszy stwierdził również, że Księżyc musi poruszać się po elipsie, jak i że wiruje wokół własnej osi, przez co pokazuje się Ziemi zawsze tą samą stroną.

Opublikował też w 1495 roku w Mediolanie komentarz do „Theoriae novae planetarum” (po polsku „Nowe teorie planet”) Georga von Peuercha jednego z najpowszechniejszych podręczników do Astronomii w owym czasie. Niestety druk mediolański został źle przygotowany i ukazało się w nim wiele błędów, a nawet parę opuszczonych linijek tekstu. W dziele tym Blar rozpatrzył ponownie poglądy Awerroesa i Arystotelesa na temat ekscentryki i epicykli planet, które są ważnymi elementami układu geocentrycznego. Chociaż Wojciech Brudzewski w swym dziele poddał w wątpliwość istnienie epicykli planet, to nie zaprzeczył stanowczo teorii geocentrycznej. To jemu przypisuje się również zdanie „Uważał je za twory wymyślone przez matematyków dla łatwiejszych obliczeń. Jego zdaniem, podobnie ma się rzecz z ekwantem, który jest tylko kołem fikcyjnym, niemającym nic wspólnego z rzeczywistym ruchem planet”.

Wojciech Blar z Brudzewa optował za teorią przedstawicieli szkoły burydanowskiej o ruchu względnym. Teoria ta była niejako protoplastą teorii heliocentrycznej i mówiła, że ciało niebieskie może być zarówno w ruchu jak i w spoczynku w zależności od punktu obserwacji. Również zauważył, że to Słońce jest źródłem światła dla wszystkich znanych uwcześnienie planet, jak i że Ptolemeusz pomylił się co do ruchu Księżyca.

Pomimo tego, że znacząco podburzył fundamenty teorii geocentrycznej, to do końca swojego życia twierdził, że to Ziemia stoi w centrum Układu Słonecznego. Prócz wyżej wspomnianego dzieła w bibliotekach Uniwersytetu Jagielońskiego znajduje się również kilka innych rękopisów Wojciecha z Brudzewa, w tym: „Tabulae directionum Joannnis dc Regiomonte ingrossatae” powstałe w 1478 r., „Tractatus astrologici, Tabulae XII domorum coeli super meridianum Cracov. a. d. 1511” (po polsku „Powiększone mapy kierunków Jana z Regiomonte” w 1478 r., „Traktat astrologiczny, Tablice 12 domów niebieskich nad południkiem krakowskim A. D. 1511″), „Kalendarz” astronomiczno-astrologiczny na rok 1481 oraz Kalendarz na rok 1491 lub 1492. Co ciekawe w każdym jego dziele znajduje się tablica stałych gwiazd „Loca ortusque stelłarum fixarum”.

Moim osobistym zdaniem Wojciech Blar Brudzewski to niezwykle ciekawa postać, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę nie tylko jego wielki dorobek naukowy, lecz i znajomości w świecie naukowym i politycznym. Poddając w wątpliwość część teorii geocentrycznej, niejako położył podwaliny pod teorię heliocentryczną.