Przed nami długie, jesienno-zimowe wieczory, co związane jest z atrakcyjnością nocnego nieba. Dla fanów astronomii i obserwatorów nieboskłonu to najlepszy okres każdego roku. Dlatego warto przypomnieć, szczególnie amatorom nocnych obserwacji nieba, jak należy je prowadzić, aby odczuć maksimum zadowolenia i aby były one zgodne z zasadami obserwacji astronomicznych. Obserwacje nocnego nieba to bardzo ciekawe doświadczenie i niekiedy przyciąga całe rodziny. Luneta astronomiczna, teleskop, czy prosta lornetka sprawia, że pogodny wieczór może być naprawdę ciekawą przygodą.

1. Wybór obiektów – musimy wiedzieć, co chcemy obserwować. Posiadając nawet najdroższy czy największy z możliwych teleskopów, nie pokaże on nam nic ciekawego, jeśli sami nie będziemy wiedzieli, co chcemy obserwować. Dlatego przed obserwacjami, posiłkując się czasopismami o tematyce astronomicznej, mapami i atlasami nieba czy Internetem, zapisujemy wszystkie interesujące nas obiekty, które w czasie naszej obserwacji występują na niebie, w tym planety i Księżyc. Jednak szczególnie dla początkujących powyższe metody mogą nie być zbyt atrakcyjne. Dlatego warto zapoznać się z darmowym programem Stellarium, który można za darmo pobrać z Internetu. Jest to aplikacja przy użyciu której na komputerze możemy dowolnie symulować wygląd nieba, wystarczy podać miejsce obserwacji, datę i wybraną godzinę. Za jego pomocą bez problemu ustalimy położenie w danym momencie planet naszego Układu Słonecznego, Księżyca czy rojów meteorów oraz wielu ciekawych obiektów, choćby tych z katalogu Messiera czy NGC. Te wszystkie funkcje sprawiają, że program idealnie nadaje się do pomocy w planowaniu obserwacji, a nawet może nas wspierać podczas nich (można zabrać ze sobą laptopa, jednak należy pamiętać, aby włączyć tryb nocny i zmniejszyć jasność ekranu, aby nasze oczy nie odzwyczaiły się od ciemności).
   Stellarium

   Taniec planet nad siedzibą ESO, niedaleko Monachium.

2. Plan obserwacji – w tym wypadku również możemy wykorzystać program Stellarium, za pomocą którego ustalimy w jakiej kolejności wybrane przez nas wcześniej obiekty, przemieszczają się nad południowym widnokręgiem, zapisując przy każdym z nich dokładną godzinę, która będzie najlepszym momentem do jego obserwacji. Na początku naszej listy umieszczamy obiekty, które znajdują się na zachodniej stronie nieba i od nich zaczynamy obserwację, ponieważ właśnie te obiekty szybko znikną nam z pola widzenia, zachodząc pod widnokrąg. Kolejnymi będą obiekty, które znajdują się po wschodniej części nieba. Na każdy obserwowany obiekt warto poświęcić od 10 do 20 minut.
3. Ciemne niebo – aby obserwacja była udana, należy „postarać się o ciemne niebo”, co oznacza dobry wybór miejsca obserwacji. Osoby mieszkające w mieście mają utrudnione zadanie, gdyż sztuczne źródła światła, takie jak lampy uliczne, samochody, reklamy świetlne i inne, mają duży, negatywny wpływ na jakość obserwacji i zwyczajnie zaświetlają nam niebo co pogarsza widoczność. W tym wypadku możliwe są tylko obserwacje Księżyca czy jasnych planet. W celu obserwacji mgławic czy gwiazd należy udać się poza miasto – źródło sztucznego oświetlenia. Należy również pamiętać, aby absolutnie nie prowadzić obserwacji przez szybę np. z mieszkania, gdyż w ten sposób falujące powietrze znacznie pogarsza ich jakość. Pomarańczowy kolor nieba oznacza bardzo niską jakość obserwacji. Złą porą na obserwacje mgławic jest okres 2 tygodni w okolicach pełni Księżyca oraz miesiąc wokół daty przesilenia letniego, gdyż w tych okresach niebo nie jest wystarczająco ciemne. Jeśli odpowiednio dobrze wybierzemy miejsce i czas obserwacji, nasz teleskop czy luneta da nam możliwie doskonały obraz obserwowanego obiektu.
   Stellarium

   Pełny widok nieba z gwiazdozbiorami, ich granicami, Drogą Mleczną.

4. Akcesoria i ciepłe ubrania – każda planowana obserwacja, związana jest ze skompletowaniem sprzętu dodatkowego. Oprócz lunety, lornetki czy teleskopu, potrzebne będą: obrotowa mapa nieba, atlas nieba, latarka ze źródłem czerwonego światła oraz druga z białym. Przyda się również skrzynka czy walizka, do której możemy spakować wszystkie dodatkowe akcesoria. Należy również pamiętać o odpowiednio ciepłym ubiorze, kocu lub karimacie, na dłuższe obserwacje warto zabrać jakiś prowiant.
5. Wychłodzenie teleskopu, lunety – to bardzo ważna zasada, która ma wpływ na jakość obserwacji. Należy pamiętać, aby nie obserwować nieba sprzętem optycznym bezpośrednio po wyniesieniu go z domu. Rożnica temperatury pomiędzy teleskopem lub lunetą wyniesioną na zewnątrz a temperaturą powietrza powoduje znaczne pogorszenie ostrości obrazu, zwłaszcza w półroczu chłodnym. Wychłodzenie teleskopu zimą trwa około godziny. W porze letniej ten czas skraca się o połowę. Jeśli nie chcemy tracić czasu na wychłodzenie w miejscu obserwacji, możemy wcześniej wystawić sprzęt na balkon a po upływie odpowiedniego czasu spakować go do samochodu czy wynieść w miejsce obserwacji.
   Stellarium

   Porównanie różnych jakości nieba, od najgorszej po lewej, do idealnej po prawej.

6. Nocna adaptacja wzroku – czas poświęcony na wychładzanie teleskopu w miejscu obserwacji możemy poświęcić na adaptację wzroku do ciemności. Aby dobrze widzieć mgławicę czy galaktyki, człowiek powinien przebywać w ciemności około 30 minut. Natomiast obserwacja Księżyca czy jasnych planet nie wymaga adaptacji wzroku. Czerwona latarka, która znajduje się wśród naszych akcesoriów, nie psuje adaptacji wzroku w takim stopniu jak używanie białych źródeł światła.
7. Dobre towarzystwo – obserwacje najlepiej prowadzić wspólnie z przyjaciółmi czy z rodziną. Umożliwia to wymianę doświadczeń czy posiłkowanie się wiedzą osób z grona towarzystwa, a także umili nam czas, dzięki czemu będziemy chcieli wracać na obserwacje jak najczęściej.

Życzymy wielu udanych obserwacji nieba!

Artykuł napisał Tomasz Grzmociński.