Zbliżając się do początku 2024 roku, nadszedł moment, aby podsumować rok 2023. Oto lista 10 subiektywnie wybranych, najważniejszych wydarzeń związanych z astronomią i astronautyką. Wydarzenia zostały podane w kolejności chronologicznej.

Powrót komety C/2022 E3 (ZTF)

Rok 2023 rozpoczęliśmy patrząc w gwiazdy, a konkretnie na kometę C/2022 E3 (ZTF). Obiekt ten został odkryty 2 marca 2022 roku przez Zwicky Transient Facility. Początkowo uważany był za planetoidę, jednakże okazał się być kometą długookresową, której okres obiegu wokół Słońca trwa około 50 tysięcy lat.

Axlecrusher via Wikimedia Commons

Zdjęcie komety C/2022 E3 (ZTF) z dnia 13 lutego 2023 roku. Można zaobserwować jej ogon pyłowy i jonowy.

Pierwszego dnia lutego kometa zbliżyła się maksymalnie do Ziemi, na odległość jedynie 0,28 AU, czyli około 44 mln km. Tego dnia jasność obiektu była równa 5,55 magnitudo, więc obiekt można było obserwować za pomocą teleskopu, lornetki, a przy odpowiednich warunkach, nawet gołym okiem.

I Światowy Kongres Kopernikański

Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 roku. Jest znany głównie dzięki swojej teorii heliocentrycznej, którą opisał w dziele „O obrotach sfer niebieskich”, jednak był też ekonomem, lekarzem i duchownym. W 2023 roku obchodziliśmy 550. rocznicę jego narodzin. Z tego powodu rok ten został obwołany Rokiem Mikołaja Kopernika i odbyło się niezwykle ważne wydarzenie – I Światowy Kongres Kopernikański.

Muzeum Okręgowe w Toruniu via Wikimedia Commons

Mikołaj Kopernik (portret z Sali Mieszczańskiej w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu – 1580 r.)

Światowy Kongres Kopernikański został podzielony na trzy części: część krakowską, olsztyńską i toruńską, organizowane odpowiednio przez uniwersytety tych miast. W każdym z wymienionych miast zorganizowane były sekcje tematyczne skierowane do poszczególnych grup badaczy. Oficjalne otwarcie obrad odbyło się jednak w Toruniu, w rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika i jednocześnie święto Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Fot. Joanna Karłowska-Pik

Toruńska Orkiestra Symfoniczna podczas koncertu inauguracyjnego 18 lutego

W czasie trwania Kongresu doszło do wielu ważnych wydarzeń, między innymi debat prezesów banków centralnych i noblistów, podpisania „Deklaracji Toruńskiej” oraz sesji naukowych na temat historii astronomii, obecnego stanu badań nad astronomią przedkopernikańską, astronomią Kopernika i najwcześniejszą recepcją dzieła Kopernika „De revolutionibus”. Oprócz tego można było na żywo obejrzeć pierwszy egzemplarz najważniejszego dzieła Kopernika, „De revolutionibus orbium coelestium”, który przechowywany jest na co dzień w skarbcu Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Początek misji JUICE

Sonda Jupiter Icy Moons Explorer od ESA 14 kwietnia rozpoczęła swoją wędrówkę do Jowisza. Podróż ta nie będzie łatwa – będzie trwać 8 lat i wymagać wielu asyst grawitacyjnych – jednak wszystko to się opłaca, aby móc kontynuować misję dawnych próbników księżyców Jowisza, takich jak Galileo czy Juno.

Benoît Seignovert via Wikimedia Commons

Start rakiety Ariane 5 z sondą JUICE na pokładzie

Głównym celem sondy JUICE jest Ganimedes, największy z księżyców Jowisza. Próbnik spędzi około 9 miesięcy, obserwując księżyc z jego orbity. Nie jest to jednak spowodowane jego rozmiarem, a tym, że księżyc ten jest jedynym w Układzie Słonecznym, który posiada pole magnetyczne. Ponadto badania prowadzone lata temu wykazały, że Ganimedes może także gościć podziemny ocean, który może być domem dla życia – to czyni ten księżyc idealnym miejscem badań. Jednakże Ganimedes nie będzie jedynym ciałem niebieskim badanym przez JUICE – sonda będzie obserwować również Kallisto i Europę.

Pierwszy próbny lot Starshipa

Starship jest rakietą firmy SpaceX, na którą czeka cały świat – ma ona być najpotężniejszą w historii ludzkości i umożliwić nam dotarcie na Marsa. Na razie jednak jest ona wciąż w fazie testów. Mimo to w roku 2023 świat doczekał się wielkiego wydarzenia – pierwszego testu orbitalnego tej rakiety.

SpaceX via space.com

Starship startuje ze Starbase w Texasie, 20 kwietnia 2023 roku

Test zakończył się wybuchem rakiety – nie można tego jednak nazwać porażką misji. Wybuch rakiety był zamierzony, rozpoczęty manualnie po tym, jak Starship doświadczył wielu problemów. Inżynierowie w SpaceX spodziewali się tych niepowodzeń, jednakże jedynym sposobem, by poznać ich źródła, jest doświadczenie – w tym przypadku bardzo kosztowne. Próbny start tej rakiety umożliwił naukowcom pracującym nad misją naprawienie wielu błędów, dzięki czemu start został powtórzony.

Wystrzelenie Kosmicznego Teleskopu Euclid

Dnia 1 lipca 2023 roku do grona kosmicznych teleskopów dołączył Euclid. Ma on na celu przybliżyć nam tajniki „ciemnego” kosmosu, czyli ciemnej materii i energii. Wystartował on na pokładzie rakiety Falcon 9 z przylądka Cape Canaveral na Florydzie, a po pomyślnym starcie dotarł na orbitę. Stamtąd udał się do punktu libracyjnego L₂ układu Ziemia-Słońce, gdzie znajduje się również Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Dotarł tam jeszcze w tym roku, a 6 listopada mogliśmy zobaczyć efekty jego pracy – pierwsze wykonane przez niego zdjęcia.

ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA

Gromada galaktyk w konstelacji Perseusza

ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA

Galaktyka spiralna IC 342

ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA

Galaktyka nieregularna NGC 6822

Dzięki teleskopowi Euclid astronomowie będą w stanie zbadać rozkład materii we wszechświecie oraz jego ewolucję w największej skali. Połączenie wielu wysokiej jakości zdjęć obejmujących duże obszary nieba ukaże nam ciemne i ukryte części kosmosu.

Wyścig na Księżyc

Misje księżycowe były kluczową częścią tego roku. Wszystko zaczęły się od misji Hakuto-R 1 firmy ispace, japońskiej firmy branży kosmicznej. Misja rozpoczęła się jeszcze w grudniu zeszłego roku. To wtedy sondzie Hakuto-R pomyślnie udało się dotrzeć na orbitę Księżyca. Dnia 25 kwietnia sonda przystąpiła do lądowania, jednakże ispace straciło z nią połączenie chwilę przed wylądowaniem i misja zakończyła się porażką. Misja ta była bardzo ważna, gdyż na Księżycu wylądowały jedynie Stany Zjednoczone, Związek Radziecki i Chiny. To czyniłoby Japonię czwartym państwem w historii, które tego dokonało.

ispace via spaceflightnow.com

Dyrektorzy w firmie ispace oglądają animacje sekwencji lądowania Hakuto-R na Księżycu

Następną misją na Księżyc tego roku była rosyjska Łuna 25 – kontynuacja radzieckiego programu Łuna. Po upadku ZSRR i powstaniu Rosji państwo to nie było w stanie kontynuować programu lotów na Księżyc zaczętych przez ZSRR, jednakże w tym roku miało się to zmienić. Misja była również bardzo ambitna, gdyż sonda Łuna 25 miała jako pierwsza lądować na biegunie południowym Księżyca. Miała więc dokonać czegoś, co było również celem indyjskiej misji Chandrayaan-3, która miała przystąpić do lądowania jedynie kilka dni po Łunie 25. Dnia 18 sierpnia Rosyjska Agencja Kosmiczna ogłosiła, że straciła kontakt z sondą i misja zakończyła się niepowodzeniem. Z tego powodu cały świat zwrócił oczy w kierunku zawodnika pozostającego w wyścigu – Indii.

Rocosmos via spaceflightnow.com

Wizualizacja artystyczna Łuny 25 na orbicie Księżyca

Sonda Chandrayaan-3 wystartowała z kosmodromu Satish Dhawan Space Centre w Indiach 14 lipca, prawie cały miesiąc przed misją Łuna 25. Samo lądowanie na Księżycu przewidziane było jednak na 23 sierpnia – długo po przewidzianym lądowaniu sondy Łuna 25. Gdyby więc misja rosyjska się powiodła, czyniłoby to Rosję czwartym państwem na Księżycu, a nie Indie. Tak się jednak nie stało i Indie osiągnęły ten kamień milowy, dołączając do wyścigu, by ponownie umieścić ludzi na Księżycu.

Sławosz Uznański poleci w kosmos

W listopadzie zeszłego roku Sławosz Uznański został rezerwowym astronautą ESA jako jeden z 22 500 kandydatów. Dało to duże nadzieje na powrót Polaków w kosmos i w tym roku wreszcie otrzymaliśmy tego potwierdzenie. Dnia 1 września Sławosz Uznański oficjalnie dołączył do Europejskiego Korpusu Astronautów jako Astronauta Projektowy. Aktualnie przechodzi intensywny program szkolenia zapoznawczego, by sprostać wysokim standardom wymaganym podczas lotów kosmicznych. 30 września 2023 roku minister rozwoju i technologii Waldemar Buda poinformował, że Uznański może rozpocząć misję już w sierpniu 2024 roku, jednakże na dokładną datę będziemy musieli jeszcze poczekać.

ESA

Sławosz Uznański

Setna rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Astronomicznego

Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) jest organizacją zrzeszającą zawodowych astronomów. Na 450. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika zorganizowano w Toruniu pierwszy Zjazd Astronomów Polskich, na którym 19 lutego 1923 r. założono towarzystwo. Tego roku PTA cieszy się swoją działalnością już od 100 lat – dlatego odbył się wyjątkowy XLI zjazd, zorganizowany w mieście założenia towarzystwa, czyli Toruniu.

PTA

Logo PTA

W ramach zjazdu odbyła się sesja na temat historii polskiej astronomii oraz Polskiego Towarzystwa Astronomicznego oraz  sesje skupiające się na Słońcu i heliosferze, układach planetarnych i małych ciałach, obiektach zwartych i astronomii wieloaspektowej, astrofizyce wysokich energii, gwiazdach, układach gwiazd i materii międzygwiazdowej, kosmologii i ewolucji galaktyk, a także programach instrumentalnych.

Koniec misji OSIRIS-REx

Rozpoczęta 8 września 2016 roku misja OSIRIS-REx w tym roku dostarczyła na Ziemię próbki asteroidy Bennu. Dotarły one 24 sierpnia, po czym zostały podzielone między państwa członkowskie misji i wreszcie można było rozpocząć badania. Jak się okazało, asteroida skrywała w sobie i węgiel, i wodę, które są kluczowymi składnikami życia. Jest to wielkie odkrycie, ponieważ asteroida Bennu została wybrana do misji nie bez powodu – była ona nienaruszona od czasów początku Układu Słonecznego. Z tego wynika, że już wtedy można było znaleźć podstawowe budulce życia w Układzie Słonecznym.

NASA via Wikimedia Commons

Próbki z asteroidy Bennu po wylądowaniu na Ziemi, 24 września 2023

To jednak nie koniec misji dla sondy OSIRIS-REx, choć koniec jej nazwy – zmieni się ona na OSIRIS-APEX. Po dostarczeniu próbek rozpoczęła ona podróż do asteroidy Apophis, gdzie dotrze w 2029 roku. Będzie to w czasie zbliżenia asteroidy do Ziemi na jedynie 32 000 kilometrów, co pozwoli sondzie zaobserwować wpływ przyciągania grawitacyjnego Ziemi na działalność sejsmiczną w asteroidzie. Ponadto sonda zbliży się do asteroidy, co pozwoli jej zbadać jej skład chemiczny.

Start misji Psyche

Jednym z ostatnich astronomicznych wydarzeń tego roku było rozpoczęcie misji Psyche. Wystartowała ona 13 października i zakończy się w 2031 roku. Sonda Psyche ma dotrzeć do nietypowej planetoidy o tej samej nazwie, której badania mogą przynieść nowe informacje o początkach Układu Słonecznego i składzie jąder planetarnych.

NASA via Wikimedia Commons

Wizualizacja sondy Psyche

Korekta – Franciszek Badziak, Matylda Kołomyjec