Pierwszy raz, kiedy zdecydujemy się na obserwacje astronomiczne to niemałe wyzwanie. Jednak każdy, nawet najbardziej doświadczony astronom, kiedyś musiał pierwszy raz spojrzeć w niebo. W serii „Podstaw obserwacji astronomicznych” przybliżymy podstawy niezbędne do udanych i bezpiecznych obserwacji nieba. W tym pierwszym artykule serii zajmiemy się najważniejszymi zasadami, które warto znać na początku przygody z tą praktyczną częścią astronomii. Są to porady, dzięki którym możecie dowiedzieć się jak przygotować się oraz jak zachować, a przede wszystkim nie zniechęcić poprzez pominięcie kluczowego kroku do odbycia obserwacji.

1. Wybór obiektu – pierwsze i najważniejsze: zanim wybierzemy się na obserwacje, warto zastanowić się, co właściwie chcemy zobaczyć. Obserwacje gołym okiem, lornetką czy teleskopem, to zupełnie inne dyscypliny i co innego możemy przez nie zobaczyć. Przed wyjazdem na obserwacje najlepiej przygotować listę obiektów, aby nie marnować czasu, gdy będzie już ciemno. Przede wszystkim powinniśmy sprawdzić jasność obiektu – nawet najdoskonalsi strzelcy nie znajdą ciemnej mgławicy na niebie gołym okiem. Ponadto trzeba sprawdzić, gdzie nasz cel będzie widoczny danego dnia, o danej godzinie. W tym celu można wziąć ze sobą atlas nieba bądź urządzenie z aplikacją Stellarium, która umożliwia symulację widocznego nieba w dowolnym miejscu i dowolnym czasie, co może oszczędzić wiele czasu przy szukaniu obiektów oraz pomaga nabrać intuicji w ruchu nieboskłonu. Listę obiektów warto przygotować w kolejności jak są widoczne na niebie – zacząć od tych zachodzących, a kończyć na wschodzących. Więcej o tym jak wybrać cel obserwacji będzie można dowiedzieć się z dedykowanego artykułu serii.
   Stellarium

   Zdjęcie z aplikacji Stellarium. Niebo około godziny trzeciej pierwszego sierpnia w okolicach Warszawy.

2. Miejsce – gdy już wiemy co chcemy obserwować,  powinniśmy zastanowić się, w jakie miejsce chcemy się w tym celu udać. Ważne, aby było ono odpowiednio ciemne. Niestety nie wystarczy, że nie będziemy stać bezpośrednio pod latarnią. Musimy znaleźć miejsce o odpowiednio małym zanieczyszczeniu świetlnym –  gdy mieszkamy w mieście łuna od świateł rozświetla całe niebo, przez co jesteśmy w stanie zauważyć tylko pojedyncze, najjaśniejsze gwiazdy. Aby znaleźć ciemne miejsce najlepiej użyć mapy zanieczyszczenia świetlnego. Ponadto ważne, aby wybrane miejsce nie było prywatną posesją – właściciele mogą nas stamtąd wyprosić, a wtedy tracimy cenny czas obserwacyjny.
   DarkSiteFinder.com

   Mapa zanieczyszczenia świetlnego w Polsce. Kolory pokazują poziom światła w poszczególnych częściach kraju.

3. Przygotowanie sprzętu – zanim wyjedziemy na obserwacje, warto przygotować sprzęt. Gdy obserwacje prowadzimy teleskopem, brak jednej śrubki może pokrzyżować nam plany. Najlepiej złożyć wcześniej sprzęt, a dopiero później go rozłożyć i spakować, aby upewnić się, że nie pominęliśmy kluczowej części. Ważne jest też, aby dokładnie zabezpieczyć sprzęt przed uszkodzeniem w transporcie. Poza samym teleskopem warto zaopatrzyć się w mapkę nieba, latarkę czy w przypadku astrofotografii – zapasowe baterie do aparatu.
   
4. Przygotowanie siebie – warto pamiętać o sprawdzeniu wcześniej pogody. Nawet w ciepłe noce, gdy spędzamy kilka godzin na zewnątrz, możemy się bardzo wychłodzić. Czy to sierpień, czy grudzień, czapka i kurtka to podstawa. Poza ciepłym ubraniem może przydać się karimata czy krzesło, aby nie siedzieć na wilgotnej ziemi oraz prowiant.
   
5. Adaptacja wzorku i ciemne niebo – z doświadczenia wiemy, że im dłużej patrzymy w gwiazdy, tym więcej ich widzimy. Nasze oczy przystosowują się do ciemności. Zanim osiągniemy maksimum, mija zwykle około godziny. Dlatego tak ważne jest, aby w trakcie obserwacji unikać światła. Powinniśmy upewnić się, że w naszym otoczeniu nie ma budynków czy latarni, gdy na które spojrzymy, popsujemy sobie akomodację. Czasem jednak potrzebujemy oświetlić mapkę nieba czy przekręcić coś w teleskopie, a wtedy światło jest niezbędne. Dobrym pomysłem jest zaopatrzenie się w czerwoną latarkę, ponieważ okazuje się, że kolor czerwony najmniej powoduje zwężanie się źrenic. Możemy też ustawić kolor czerwony na laptopie czy telefonie, jeżeli planujemy korzystać na przykład ze Stellarium.
   ESO/P. Horálek, M. Wallner via Wikimedia Commons

   Widok nieba w zależności od zanieczyszczenia w skali Bortle. Widać jak zmienia się ilość dostrzegalnych obiektów w zależności od położenia.

Obserwacje astronomiczne to świetna przygoda, dlatego warto się do nich porządnie przygotować, aby nie zniechęcić się szybko drobnymi błędami, które mogą utrudnić lub uniemożliwić obserwacje. Mamy nadzieje, że tych kilka porad okaże się przydatne, a na dokładniejsze omówienie poszczególnych części obserwacji, zapraszamy do lektury kolejnych artykułów serii.