We wtorek 20 marca o godzinie 17:15 naszego czasu Słońce przekroczy równik niebieski w drodze na północ i tym samym na północnej półkuli Ziemi zacznie się astronomiczna wiosna, zaś na południowej — astronomiczna jesień. Przez następne pół roku na północ od równika dzień będzie dłuższy od nocy, a na południowej — krótszy. Niewiele brakowało, by pierwszy dzień wiosny zbiegł się z nowiem Księżyca, ale Srebrny Glob przeszedł niedaleko Słońca kilka dni temu i w najbliższych dniach stanie się bardzo dobrze widoczny niewiele po zmierzchu, a w drugiej części tygodnia — nawet w trakcie dnia. Początkowo Księżyc znajdzie się blisko pary planet Merkury Wenus oraz Urana i Miry Ceti, a potem powędruje ku Hiadom, które zakryje wraz z Aldebaranem. Niestety z Polski da się dostrzec tylko zakrycia niezbyt jasnych gwiazd 5, 75 i 119 Tauri, zaś zakrycie Aldebarana zacznie się tuż po zachodzie obu ciał niebieskich w naszym kraju. W pierwszej części nocy bardzo dobrze widoczna jest planeta karłowata (1) Ceres oraz miryda R Leonis, natomiast w drugiej części nocy dostępne są jeszcze planety Jowisz, Mars i Saturn. Należy pamiętać, że w niedzielę 25 marca nastąpi zmiana czasu z zimowego na letni, a zatem trzeba przestawić zegarki z godziny 2:00 na 3:00.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Księżyca, planet Merkury, Wenus i Uran oraz gwiazdy Mira Ceti w trzecim tygodniu marca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Na niebie wieczornym do pary planet Merkury-Wenus w minioną niedzielę dołączył Księżyc, który w najbliższych dniach podąży ku I kwadrze, przez którą przejdzie w sobotę 24 marca po południu naszego czasu. W poniedziałkowy wieczór naturalny satelita Ziemi zaprezentuje się na tle gwiazdozbioru Ryb, z tarczą w fazie 5%. W odległości około 10°, na godzinie 4 względem niego znajdzie się para planet Merkury-Wenus. Jednocześnie 5° na północ od Księżyca znajdzie się planeta Uran, a 12° na lewo do niego — gwiazd zmienna Mira Ceti. Uran z Mirą są już widoczne słabo: o godzinie podanej na mapce dla tego dnia zajmują pozycję na wysokości, odpowiednio, 10 i 14°, ale wtedy jest jeszcze zbyt jasno, aby je dostrzec. Trzeba poczekać, aż się zrobi odpowiednio ciemno, czyli gdzieś do godziny 19:30, ale wtedy oba ciała schodzą już wyraźnie poniżej wysokości 10° i na ich obraz bardzo silnie wpływa falowanie atmosfery. Zatem początek wiosny jest dobrym momentem na pożegnanie się z nim aż do następnego sezonu obserwacyjnego. Uran przejdzie przez koniunkcję ze Słońcem 18 kwietnia i zacznie pojawiać się na niebie porannym pod koniec czerwca, natomiast kolejne maksimum jasności Miry spodziewane jest jeszcze w tym roku, 8 grudnia, a więc już w listopadzie powinna być widoczna przez lornetki. Uran świeci obecnie z jasnością +5,9 magnitudo, zaś jasność Miry zbliża się coraz bardziej do +5 magnitudo.

Wracając do pary Merkury-Wenus, pierwsza planeta od Słońca jest już po swojej maksymalnej elongacji i w drugiej części tygodnia zacznie szybko ginąć w zorzy wieczornej, oddalając się od Wenus. Merkury będzie tym trudniejszy do odnalezienia, że wraz ze spadkiem jego wysokości nad widnokręgiem zmniejsza się też jasność planety, stąd w weekend dostrzeżenie Merkurego będzie już sporym wyzwaniem. Jasność i wygląd tarczy Wenus, jak i jej położenie na nieboskłonie zmienia się dużo wolniej, co pokazuje poniższa tabela:

W następnych dniach Księżyc każdego kolejnego dnia pokaże się wyraźnie wyżej nad widnokręgiem, ze stale rosnącym sierpem, ale ciekawie będzie dopiero w ostatnich dniach tygodnia, gdy dotrze on do gwiazdozbioru Byka, gdzie zakryje kilka w miarę jasnych gwiazd. Seria zakryć zacznie się w czwartek 22 marca, gdy Księżyc dotrze na granicę gwiazdozbiorów Barana i Byka. Tuż za nią, już po wschodniej stronie znajduje się gwiazda 4. wielkości 5 Tauri. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia oba ciała zajmą pozycję na wysokości mniej więcej 30°, a Księżyc pokaże fazę 19%. W tym momencie Księżycowi do gwiazdy 5 Tauri zabraknie jeszcze ponad 1°, a zakrycie zacznie się nieco ponad godzinę później. Ale zjawisko da się dostrzec tylko z północno–wschodnich krańców Polski, gdyż znajdziemy się na południowej granicy zakrycia. Zjawisko widoczne będzie tylko na północ od pokazanej na zalinkowanych mapkach zielonej linii, około godziny 21 naszego czasu. W Łodzi południowy brzeg księżycowej tarczy przejdzie niecałe 2′ na północ od 5 Tauri.

Dobę później Księżyc przejdzie przez Hiady, a jego faza urośnie do 30%. W Polsce w momencie zachodu Słońca wysunięta najbardziej na zachód gwiazda Hiad γ Tauri widoczna będzie tuż pod Księżycem, zaś Aldebaran znajdzie się niecałe 4° na wschód od Srebrnego Globu. W trakcie nocy Księżyc oddali się od γ Tauri i jednocześnie zbliży się do Aldebarana, zakrywając po drodze niektóre z gwiazd Hiad. Niestety z tych jaśniejszych z naszego kraju można będzie obserwować tylko zakrycie gwiazdy 5. wielkości 75 Tauri, do którego dojdzie około 21:30. Przed północą, czyli tuż przed swoim zachodem Księżyc zbliży się do Aldebarana na 45 minut kątowych, a zakrycie najjaśniejszej gwiazdy Byka widoczne będzie m.in. dla mieszkańców Norwegii, Szkocji, Irlandii, Islandii, Grenlandii, północnego Labradoru i Ziemi Baffina.

W piątek 23 marca oświetlenie tarczy Księżyca przekroczy 40%, a dotrze on już do wschodniej granicy Byka. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia ponad 2,5 stopnia na wschód od niego znajdzie się gwiazda 4. wielkości 119 Tauri, do której Księżyc wciąż będzie się zbliżać w trakcie nocy, aż do zakrycia tuż przed północą naszego czasu. Te zjawisko zajdzie już niezbyt wysoko nad zachodnim widnokręgiem i np. w Bieszczadach widoczne będzie tylko zakrycie, a Księżyc zniknie z nieboskłonu, zanim zdąży odsłonić 119 Tau. Szczegóły wszystkich trzech zakryć pokazuje poniższa tabela:

Weekend Księżyc spędzi na tle gwiazdozbioru Bliźniąt. W sobotę 24 marca Księżyc dotrze na granicę gwiazdozbiorów Oriona i Bliźniąt, a jego tarcza pokaże fazę 53%. W odległości około 3° na godzinie 1 względem niego znajdzie się para gwiazd Tejat Prior i Tejat Posterior, które są niedaleko punktu Raka, czyli punktu, przez który Słońce przechodzi pierwszego dnia lata. Niecałe 5° na lewo od Księżyca widoczna będzie Alhena, trzecia co do jasności gwiazda Bliźniąt, a 15° pod nim — Betelgeuze, druga na ogół co do jasności gwiazda Oriona. Dobę później faza Księżyca zwiększy się do 63%, zaś ponad 10° nad nim znajdzie się para najjaśniejszych gwiazd Bliźniąt Kastor i Polluks.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planety karłowatej (1) Ceres oraz mirydy R Leo w trzecim tygodniu marca 2018 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

O tej samej porze, lecz po wschodniej stronie nieba można obserwować planetę karłowatą (1) Ceres oraz kolejną, dużo lepiej widoczną, mirydę R Leo. Jednak oba ciała niebieskie najlepiej obserwować około godziny 21, gdy zarówno Ceres, jak i R Leo są blisko południka centralnego. Pierwsza góruje Ceres, która czyni to na wysokości około 70°. Planeta karłowata obecnie wykonuje zakręt na kreślonej przez siebie pętli i niedługo ponownie zacznie przesuwać się ruchem prostym, czyli w kierunku wschodnim. Na razie Ceres nadal wędruje w odległości 3° mniej więcej na północ od najbardziej na północ wysuniętej gwiazdy głównej figury Raka ι Cnc, a jej jasność obniżyła się do +7,8 wielkości gwiazdowej, a więc do jasności planety Neptun.

Miryda R Leo góruje jakąś godzinę po Ceres, ale 20° niżej. Gwiazda jest już jaśniejsza niż +5,5 magnitudo, a zatem z ciemnych miejsc można ją próbować dostrzec gołym okiem, mniej więcej 5° na zachód od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy Lwa. Już w lornetkach powinna być widoczna jej wyraźnie czerwona barwa. Natomiast tutaj można pobrać wykonaną na stronie AAVSO mapkę z najbliższymi okolicami gwiazd R Leo, z naniesionymi jasnościami gwiazd porównania.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie planet Jowisz, Mars i Saturn oraz planetoidy (4) Westa w trzecim tygodniu marca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Czas przenieść się na niebo poranne, gdzie dominują trzy najbliższe nam planety zewnętrzne Układu Słonecznego. Przebywający w gwiazdozbiorze Wagi Jowisz pokazuje się na nieboskłonie już około godziny 22:30, a najwyżej nad widnokręgiem, niestety tylko na wysokości 20° znajduje się około godziny 3. Planeta Jowisz rozpędza się w ruchu wstecznym i do końca tygodnia zbliży się do gwiazdy Zuben Elgenubi na 7,5 stopnia. W tym czasie jej jasność przekroczy próg -2,3 wielkości gwiazdowej, a tarcza — średnicę 42″. W układzie księżyców galileuszowych w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

• 19 marca, godz. 0:00 – Europa chowa się w cień Jowisza, 29″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 19 marca, godz. 4:30 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 20 marca, godz. 22:38 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 21 marca, godz. 4:36 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 28″, 83″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
• 22 marca, godz. 23:34 – minięcie się Io (N) i Europy w odległości 15″, 76″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 23 marca, godz. 3:36 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 23 marca, godz. 4:38 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 24 marca, godz. 0:46 – Io chowa się w cień Jowisza, 17″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 24 marca, godz. 3:52 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 24 marca, godz. 22:25 – o wschodzie Jowisza cienie Ganimedesa i Io na tarczy planety, oba w IV ćwiartce (cień Ganimedesa przy północnym brzegu, cień Io – bliżej równika planety),
• 24 marca, godz. 23:04 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 25 marca, godz. 0:08 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 0:16 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 1:12 (czas zimowy) – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 3:28 (czas letni) – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 25 marca, godz. 4:34 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 6:21 – przejście Kallisto 10″ na północ od brzegu tarczy Jowisza,
• 26 marca, godz. 3:36 – Europa chowa się w cień Jowisza, 27″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia).

Szczególnie warto przygotować się na noc z soboty na niedzielę 24/25 marca, gdy na tarczy Jowisza pokażą się dwa cienie księżyców galileuszowych i właściciel jednego z nich. Jednocześnie tuż na północ od planety przejdzie Kallisto.

Coraz ciaśniejszą parę tworzą planety Mars i Saturn. Pierwsza z planet wyprzedziła już blaskiem drugą (+0,4 magnitudo względem +0,5), ale Mars ma nadal wyraźnie mniejszą tarczę od Saturna (8″ względem 16). Do końca tygodnia Mars zbliży się do Saturna na 4,5 stopnia, a zatem obie planety zmieszczą się w polu widzenia lornetki. W poniedziałek 19 marca Mars przeszedł tylko 0,5 stopnia na południe od mgławicy M20, a dzisiejszej nocy przejdzie bliżej niż 1° na północ od mgławicy M8. Natomiast 1,5 stopnia na południe od Saturna znajduje się gromada kulista gwiazd M22.

Planetoida (4) Westa na początku tygodnia przejdzie z gwiazdozbioru Wężownika do Strzelca i do końca tygodnia oddali się od gwiazdy ξ Serpentis na prawie 4°. 2° na południowy wschód od niej znajdzie się kolejny obiekt z katalogu Messiera, gromada otwarta gwiazd M23. Jednocześnie dystans między Westą a Marsem urośnie do 9°, czyli 2-krotności odległości Mars-Saturn. Obecnie jasność Westy ocenia się na +7,2 wielkości gwiazdowej. Tutaj można pobrać wykonaną w programie Nocny Obserwator mapkę z trajektoriami Marsa, Saturna i Westy w marcu br.