Za dwa tygodnie rozpocznie się rok szkolny. Aby nie był szary, ponury i zwyczajny, wszystkim miłośnikom astronomii uczącym się obecnie w szkole średniej proponujemy start w XLVII Olimpiadzie Astronomicznej.

Impreza jak zawsze organizowana jest przez Planetarium i Obserwatorium Śląskie. To jedna z najstarszych olimpiad przedmiotowych w Polsce. Zawody są trzyetapowe.

Pierwszy etap składa się z dwóch części. Zawody rozpoczynają się od serii czterech zadań, spośród których należy rozwiązać trzy i wysłać rozwiązania na adres Komitetu Głównego Olimpiady Astronomicznej przed 13 października 2003 roku. Każdy kto spełni ten warunek otrzyma tematy zadań drugiej serii pierwszego etapu. Należy je rozwiązać i wraz z rozwiązaniem zadania obserwacyjnego odesłać do 17 listopada 2003 roku. Treści zadań pierwszej serii pierwszego etapu oraz zadań obserwacyjnych publikujemy poniżej.

Autorzy najlepszych odpowiedzi w pierwszej i drugiej serii awansują do zawodów II etapu. Odbędą się one na początku przyszłego roku w kilku miejscach w Polsce. Finał zostanie zorganizowany w marcu 2004 roku w Planetarium w Chorzowie. Weźmie w nim udział około 20 najlepszych uczestników II etapu.

Jeszcze raz zachęcamy licealistów do startu i dobrej zabawy. Laureaci Olimpiady otrzymują cenne nagrody (teleskopy), ale przede wszystkim satysfakcję z udziału w imprezie oraz możliwość poznania rówieśników o podobnych zainteresowaniach.

Zadania pierwszej serii pierwszego etapu:

1. Siła ciągu lądownika Księżyca jest skierowana pionowo ku górze. Rozpatrz ruch tego lądownika poruszającego się nad powierzchnią Księżyca, gdy wartość siły ciągu jest równa sile przyciągania grawitacyjnego.

Jeśli przez jakiś czas podczas tego ruchu pionowa siła ciągu silnika zmniejszy się o połowę to jak zmieni się wtedy ruch lądownika.

W sytuacji lądownika utrzymywanego przez silnik nieruchomo nad powierzchnią Księżyca na dostatecznie dużej wysokości oblicz czas na jaki należy zmniejszyć siłę ciągu silnika do 0,9 przyspieszenia grawitacyjnego Księżyca, by początkowo nieruchomy lądownik zetknął się z powierzchnią Księżyca z prędkością 3 km/godz.

We wszystkich przypadkach zakładamy, że ruch rakiety odbywa się w jednorodnym polu grawitacyjnym Księżyca.

2. Zespół polskich astronomów zaproponował metodę „masowego” odkrywania planet wokół innych gwiazd. Metoda ta umożliwia zarejestrowanie spadku jasności gwiazdy, gdy przed jej tarczą przechodzi ciemny obiekt (np. planeta). Oceń jakie spadki jasności rejestruje się wspomnianą metodą w przypadku rejestrowania przejścia ciemnego obiektu o rozmiarach Jowisza na tle tarczy gwiazdy podobnej do Słońca. Wynik podaj w wielkościach gwiazdowych.

3. W dniu 4 sierpnia br. Neptun był w opozycji do Słońca, a jego odległość od Ziemi wynosiła 4348 mln km. Hipotetyczny obserwator znajdujący się na Neptunie mógłby wtedy oglądać przejście Ziemi przed tarczą Słońca. Na podstawie samodzielnie wyszukanych danych porównaj to zjawisko z przejściem Merkurego przed tarczą Słońca obserwowanym z Ziemi w dniu 7 maja br. Przyjmując kołową orbitę ziemskiego Księżyca (r = 384 tys. km) oblicz kąt pod jakim widać Księżyc w stosunku do Ziemi. Wykonaj stosowny rysunek.

4. Zaprojektuj zegar słoneczny, który będzie wskazywał czas prawdziwy słoneczny w Twojej miejscowości. Wykonaj go oraz napisz instrukcję dotyczącą działania i posługiwania się nim. Ewentualnie załącz zdjęcie.

Zadania obserwacyjne:

1. Obserwacja przelotu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej ISS na podstawie samodzielnie znalezionych efemeryd.

2. Obserwacja całkowitego zaćmienia Księżyca w nocy z 8 na 9 listopada 2003 r.

3. Jako rozwiązanie zadania obserwacyjnego można również nadesłać opracowane wyniki innych własnych obserwacji prowadzonych w ostatnim roku, a w szczególności obserwacje Marsa, blisko jego wielkiej opozycji.

Dokładne regulaminy Olimpiady znaleźć można poniżej lub na stronach Planetarium i Obserwatorium Śląskiego. Należy się z nimi zapoznać przed rozpoczęciem rozwiązywania zadań.

Życzymy powodzenia i zapraszmy jeszcze do lektury regulaminu:

INFORMACJE REGULAMINOWE

1. Olimpiada Astronomiczna jest organizowana dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i innych typów szkół dających możliwość uzyskania świadectwa dojrzałości.

2. Zawody olimpiady są trójstopniowe. W zawodach I stopnia (szkolnych) każdy uczestnik rozwiązuje dwie serie zadań, w tym zadanie obserwacyjne. Rozwiązywanie zadań zawodów II stopnia i III stopnia odbywa się w warunkach kontrolowanej samodzielności.

3. W pierwszej serii zadań zawodów I stopnia należy nadesłać, do 13 października 2003 r., rozwiązania 3 zadań, dowolnie wybranych przez uczestnika spośród zestawu zawierającego 4 zadania.

4. Uczniowie, którzy przyślą rozwiązania zadań pierwszej serii otrzymają do końca października bieżącego roku tematy drugiej serii zadań.

5. Rozwiązanie zadania obserwacyjnego należy przesłać wraz z rozwiązaniami zadań drugiej serii zawodów I stopnia, do 17 listopada br. Decyduje data stempla pocztowego. Nadesłanie rozwiązania zadania obserwacyjnego jest warunkiem koniecznym dalszego udziału w olimpiadzie.

6. W przypadku nadesłania rozwiązań większej liczby zadań z danego zestawu, do klasyfikacji zaliczane będą rozwiązania ocenione najwyżej (po trzy zadania z każdej serii i jedno zadanie obserwacyjne).

7. Rozwiązania zadań zawodów I stopnia należy przesłać za pośrednictwem szkoły pod adresem: KOMITET GŁÓWNY OLIMPIADY ASTRONOMICZNEJ, Planetarium Śląskie, 41-500 Chorzów, skr. poczt. 10, w terminach podanych w p. 3 i 5. Decyduje data stempla pocztowego.

8. Rozwiązania zadań powinny być krótkie i zwięzłe, ale z wystarczającym uzasadnieniem. W przypadku polecenia samodzielnego wyszukania danych, należy podać ich źródło. Jako dane traktuje się również podręcznikowe stałe astronomiczne i fizyczne.

9. Rozwiązanie każdego zadania należy napisać na oddzielnym arkuszu papieru formatu A-4. Każdy arkusz oraz wszelkie załączniki (mapki, wykresy, tabele itp.) należy podpisać imieniem i nazwiskiem. W nagłówku zadania o najniższej numeracji należy umieścić dodatkowo: rok i miejsce urodzenia, pełną nazwę szkoły, jej adres, klasę i jej profil oraz adres prywatny (z kodami pocztowymi).

10. O uprawnieniach laureatów i finalistów decydują senaty wyższych uczelni.

ZALECANA LITERATURA: obowiązujące w szkołach podręczniki do przedmiotów ścisłych; H. Chrupała, M.T. Szczepański 25 lat olimpiad astronomicznych; Zadania olimpiad astronomicznych XXVI – XXXV (w dwóch częściach); H. Chrupała, J. Kreiner, M. Szczepański Zadania z astronomii z rozwiązaniami; J. Kreiner Astronomia z astrofizyką; D.H. Levy NIEBO – Poradnik użytkownika; J. Mietelski Astronomia w geografii; E. Rybka Astronomia ogólna; Słownik szkolny – Astronomia – praca zbiorowa; atlas nieba; obrotowa mapa nieba; czasopisma: Delta, Fizyka w Szkole, Świat Nauki, Urania – Postępy Astronomii, Wiedza i Życie.

OBSERWACYJNE

Rozwiązanie zadania obserwacyjnego powinno zawierać: dane dotyczące przyrządów użytych do obserwacji i pomiarów, opis metody i programu obserwacji, standardowe dane dotyczące przeprowadzonej obserwacji (m.in. datę, czas, współrzędne geograficzne, warunki atmosferyczne), wyniki obserwacji i ich opracowanie oraz ocenę dokładności uzyskanych rezultatów. W przypadku zastosowania metody fotograficznej należy dołączyć negatyw.

Rozwiązanie jednego zadania obserwacyjnego należy nadesłać wraz z rozwiązaniami zadań drugiej serii zawodów I stopnia – do dnia 17 listopada 2003 r.

Autor

Michał Matraszek