Zdjęcie w tle: Stellarium
Grudzień to miesiąc, w którym jesień wyraźnie przechodzi w zimę. Dni są krótkie, a wieczory szybko zapadają w chłodny mrok, co sprzyja spokojnym obserwacjom nieba. Pogoda bywa zmienna – częste chmury i opady potrafią utrudnić wypatrywanie gwiazd – ale kiedy trafi się kilka suchych, przejrzystych nocy, zimowe konstelacje widać wyjątkowo wyraźnie. To dobry czas, by wykorzystać długie wieczory i spojrzeć w niebo w nieco innym wydaniu.
Pierwszego dnia miesiąca Słońce wzejdzie o godzinie 7:23 i zajdzie o 15:28, dając dzień o długości 8 godzin i 5 minut. 21 grudnia wypada przesilenie zimowe – pierwszy dzień astronomicznej zimy i zarazem najkrótszy dzień w roku. Będzie on trwał 7 godzin i 43 minuty, od 7:43 do 15:26. Od tej pory dni powoli zaczną robić się stopniowo coraz dłuższe – ostatniego dnia grudnia wschód nastąpi o 7:46, a zachód o 15:34, co oznacza dzień trwający 7 godzin i 48 minut.
Księżyc
Pełnia Księżyca w tym miesiącu nastąpi 4 grudnia. Tej samej nocy znajdzie się on w perygeum, a jego duża jasność w połączeniu z bliską odległością od Ziemi mogą osłabiać widoczność słabszych obiektów. Na kilka dni przed i po pełni, będzie widoczny na niebie przez większą część nocy, zachodząc dopiero rano. Bardziej sprzyjający obserwacjom Księżyc będzie w drugiej połowie miesiąca, wschodząc coraz bliżej południa i zachodząc wieczorem. Najniższą jasność osiągnie w nowiu w nocy z 19 na 20 grudnia.
Najciekawsze położenia Księżyca tego miesiąca to:
– zbliżenie z Plejadami i Uranem 3 grudnia,
– koniunkcja z Jowiszem 7 grudnia,
– zbliżenie z Saturnem 26 grudnia.
| 1 84% | 2 91% | 3 97% | 4 100% Pełnia | 5 98% | 6 94% | 7 93% |
8 86% | 9 78% | 10 68% | 11 58% | 12 48% | 13 38% | 14 29% |
| 15 21% | 16 14% | 17 8% | 18 4% | 19 1% | 20 0% Nów | 21 1% |
22 4% | 23 8% | 24 15% | 25 22% | 26 32% | 27 42% | 28 52% |
29 63% | 30 74% | 31 84% |
Planety
Merkury
Na początku grudnia wschodzi o godzinie 5:30, stopniowo coraz później aż do około 7:00. Przez cały miesiąc zachodzi o 14:30. Najlepszy do dostrzeżenia będzie więc rano, zwłaszcza 7 grudnia, gdy osiągnie największą elongację wynoszącą około 20°.
Wenus
Niewidoczna. Wschodzi w okolicach wschodu Słońca i zachodzi po godzinie 15:00.
Mars
Niewidoczny. Przez cały miesiąc wschodzi około godziny 8:15 i zachodzi po 15:30.
Jowisz
W grudniu jest widoczny przez całą noc. Na początku miesiąca wschodzi najwyżej około 2:30, przy elongacji około 135°. W drugiej połowie grudnia góruje już bliżej północy, osiągając niemal 170° elongacji. Przez cały miesiąc pozostaje doskonałym, łatwym do obserwacji obiektem nad południowym horyzontem – świeci jasno (ok. -2,5 mag) i wznosi się aż na 59°.
Saturn
W tym miesiącu Saturn jest widoczny tylko wieczorami. Wschodzi około południa, a zachodzi jeszcze przed północą. Na początku grudnia jego elongacja wynosi około 106°, by pod koniec miesiąca spaść do około 76°. Świeci z jasnością ok. 1,1 mag, a ze względu na obecne ustawienie do Ziemi, jego pierścienie są wyjątkowo cienkie i trudniejsze do dostrzeżenia. Wieczorami góruje na wysokości blisko 34°, pozostając stosunkowo łatwym celem dla lornetek i teleskopów.
Uran
Uran w grudniu jest widoczny przez większość nocy, choć pod koniec miesiąca zaczyna zachodzić już przed godziną 5:00. Góruje na wysokości około 57°, dzięki czemu jest dobrze położony do obserwacji, jednak ze względu na jasność około 5,7 mag pozostaje niewidoczny gołym okiem.
Neptun
W grudniu Neptun wschodzi około południa, a zachodzi blisko północy. Pozostaje stale w położeniu blisko Saturna. Wieczorami góruje na wysokości około 36° nad horyzontem. Podobnie jak Uran, ze względu na swoją dużą odległość i słabą jasność, do zobaczenia go potrzebny jest odpowiedni sprzęt.
Roje meteorów
W grudniu aktywne są liczne mniejsze roje meteorów o stosunkowo niskim ZHR (liczbie zjawisk na godzinę), które można obserwować przez cały miesiąc. Najbardziej spektakularne są Geminidy, osiągające maksimum 13-14 grudnia. Rój ten charakteryzuje się wysoką aktywnością – ZHR może sięgać nawet 120 meteorów na godzinę. Radiant Geminidów znajduje się w gwiazdozbiorze Bliźniąt, w pobliżu jasnej gwiazdy Kastor, co ułatwia jego lokalizację na nocnym niebie. W noc maksimum obszar ten wzejdzie nad horyzont około 18:00, a przed godziną 2:00 będzie osiągał swoją najwyższą pozycję, górując na wysokości prawie 70°. Dzięki temu warunki obserwacyjne są bardzo korzystne – meteorów można szukać praktycznie na całym niebie, a ich ślady będą wyraźnie widoczne. Przeszkadzać w tym nie powinien również Księżyc, który tej nocy wschodzić będzie dopiero koło 2:00.
Mniej obfitym, ale również wartym uwagi rojem w tym miesiącu są Ursydy, które osiągają ZHR 10 meteorów na godzinę. Są widoczne od 17 do 26 grudnia, z maksimum wypadającym 22 grudnia. Radiant znajduje się w Małej Niedźwiedzicy.
Położenie radiantu Geminidów.
Charakterystyczne obiekty
W grudniu nocne niebo obfituje w wyraziste i łatwe do odnalezienia gwiazdozbiory, jak np. Orion, Byk, Bliźnięta i Wielki Pies, których gwiazdy tworzą asteryzm Sześciokąt Zimowy. Doskonałym punktem orientacyjnym jest także asteryzm Trójkąt Zimowy, tworzony przez Syriusza w Wielkim Psie, Procjona w Małym Psie oraz Betelgezę w Orionie. W całości jest widoczny od około 21:00 do 5:00, stanowiąc dobry punkt orientacji na niebie.
Sześciokąt i Trójkąt Zimowy.
W okresie świąt zimowych powszechnie wypatruje się „pierwszej gwiazdki”, która w rzeczywistości jest pierwszym dobrze widocznym na niebie ciałem niebieskim. Najczęściej jest to Wenus lub jedna z prawie najjaśniejszych gwiazd: Kapella lub Wega. W grudniu 2025 najprawdopodobniej pierwszą gwiazdką będzie właśnie jedna z tych gwiazd, jako że po zachodzie Słońca obie są widoczne na podobnej wysokości. Wega, mimo że jaśniejsza, znajduje się bliżej zachodniego horyzontu i może być spowita w łunie. Ciężko jest więc stwierdzić, która z kandydatek będzie widoczna jako pierwsza.
Obiekty głębokiego nieba
W grudniu warunki sprzyjają także obserwacjom obiektów głębokiego nieba, które najlepiej prezentują się w chłodne, przejrzyste noce. W Orionie szczególnie efektownie wygląda Mgławica Oriona (M42) – jasna, rozległa mgławica emisyjna widoczna już w lornetce jako delikatny obłok. W Bliźniętach warto zwrócić uwagę na gromadę otwartą M35, dobrze widoczną także w niewielkich teleskopach jako błyszczące skupisko gwiazd. W Woźnicy odszukać można słynne gromady otwarte M36, M37 i M38, które tworzą klasyczny zimowy „trójpak” obserwacyjny i stanowią świetne cele dla początkujących – zwłaszcza, że przez całe noce nie zachodzą pod horyzont. Nisko nad południowym horyzontem dostępna bywa także gromada kulista M79 w gwiazdozbiorze Zająca – niewielka, lecz możliwa do uchwycenia w lornetce lub teleskopach amatorskich jako skondensowana, okrągła mgiełka. Zimowe niebo obfituje więc w zróżnicowane i efektowne obiekty, idealne również do pierwszych doświadczeń z obserwacjami głębokiego nieba.
- Stellarium
