Ze wszystkich gwiazdozbiorów Panna ustępuje pod względem wielkości tylko Hydrze, co czyni ją drugą największą konstelacją na nocnym niebie. Położona na skrzyżowaniu równika niebieskiego z ekliptyką, należy do gwiazdozbiorów zodiakalnych. Z gwiazd, które się na nią składają, aż 20 jest okrążanych przez znane nam planety, a 15 nosi imiona, nie numery. Nazwa samego gwiazdozbioru – Virgo – oznacza dziewicę. Nie jest to jedyna możliwość: słowo virgo może odnosić się również do wyrazu virga, oznaczającego gałązkę, którą Panna mogłaby trzymać w dłoni. Jednak, niezależnie od znaczenia, na pewno od słowa virgo pochodzi nazwa roju meteorów związanego z tym fragmentem nieba – virginidów. W Polsce Panna jest widoczna wiosną.

Panna została po raz pierwszy skatalogowana w II wieku naszej ery przez Ptolemeusza, ale znana była od znacznie dawniejszych czasów. Sześć tysięcy lat temu w Mezopotamii gwiazdy Panny miały przedstawiać boginię imieniem Shala, której dziedziną były zboża i uprawy. Przedstawiano ją z kolbą kukurydzy w dłoni; miała być piękną opiekunką życia.

Jednak mity ewoluują z czasem i Shala odeszła w niebyt, na moment dając władanie nad gwiazdozbiorem dużo bardziej znanej bogini miłości i wojny – Ishtar. Wśród wielu mitów, w których Ishtar się pojawia, najbardziej znaczący jest ten o jej śmierci. Według tej historii bogini spróbowała podbić świat podziemi, którym władała jej starsza siostra, ale nie udało jej się i, oskarżona o pychę, została zabita. Na prośbę innej bogini wyprowadzono ją z podziemi, by mogła żyć ponownie, ale w zamian do świata umarłych zostajł porwany jej mąż, Damuzi (Tammuz). On zaś, po dalszych pertraktacjach, dostał pozwolenie, by co pół roku wracać na ziemię, a w tym samym czasie jego miejsce w podziemiu zajmowała jego siostra. Skutkiem tych zmian miały być pory roku.

Powyższa ilustracja przedstawia rysunek Panny na tle tworzących jej konstelację gwiazd. Pochodzi z dzieła Jana Heweliusza pod tytułem „Uranographia”.

Powyższy mit jest zaskakująco podobny do historii o Demeter i Persefonie z greckiej mitologii. Tam to właśnie Demeter – bogini płodności i urodzaju – przez pół roku rozpacza, gdy jej córka Persefona znajduje się w podziemiu. Na znak jej żałoby życie na ziemi zamiera, a gdy Persefona wraca, wszystko z powrotem budzi się do życia i tak powstają pory roku. Trudno się więc dziwić, w obliczu tak wyraźnych podobieństw, że w Grecji gwiazdozbiór Panny miał przedstawiać właśnie Demeter z nieodłącznym kłosem zboża w dłoni.

Ale mitologia grecka nigdy nie była jednolita w całym państwie. Nocne niebo nad całą Grecją zawierało te same gwiazdy – ale tym samym gwiazdozbiorom przypisywano różne mity. Tak właśnie Panna stała się również Dike, boginią sprawiedliwości, i Eos, boginią wchodu słońca.

Jakiekolwiek imię nadawano konstelacji, jej wygląd się nie zmieniał – zawsze miała przedstawiać piękną kobietę dzierżącą atrybut swojej boskiej mocy. Nic więc dziwnego, że Eratostenes utożsamiał Pannę z Tyche, boginią szczęścia, która trzymała w dłoni róg obfitości. Jej rzymskie imię, nieco bardziej znane, brzmiało Fortuna.

Powyższy fragment mapy nieba przedstawia gwiazdozbiór Panny w otoczeniu sąsiadujących z nim konstelacji. Białymi okręgami zaznaczone są obiekty z katalogu Messiera.

Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji jest Spica (ɑ Vir), której nazwa oznacza dosłownie „kłos panny”. Jest to gwiazda spektroskopowo podwójna (układ gwiazd, których nie można rozdzielić optycznie), a przy tym piętnasta najjaśniejsza na nocnym niebie. Jest oddalona od nas o około 260 lat świetlnych, czyli na tyle mało, żeby można było na niej zaobserwować efekt paralaksy. Jej obserwacje pomogły Kopernikowi potwierdzić heliocentryczną teorię budowy Układu Słonecznego. Spica jest też częścią asteryzmu nazywanego Diamentem Panny.

Inną z ciekawych gwiazd Panny jest Zaniah (η Vir). Widzialna gołym okiem, oddalona od nas o 265 lat świetlnych, jest układem trzech gwiazd krążących blisko siebie.

Prócz gwiazd na fragmencie nieba zakreślonym przez gwiazdozbiór można odnaleźć wiele obiektów głębokiego nieba. Są to między innymi obiekty z katalogu Messiera, na przykład najjaśniejsza galaktyka Gromady w Pannie – M49. Wśród pozostałych – do których wliczają się M58, M59, M60, M62, M84, M86, Galaktyka Sombrero i nie tylko – znajduje się również ogromna galaktyka eliptyczna M87, znana jako Panna A, jedna z najbardziej masywnych galaktyk w tej części Wszechświata. Część tej masy zapewnia obecna w jej centrum supermasywna czarna dziura; jedyna, jakiej dotychczas zrobiono zdjęcie. Jednak najpiękniejsze są chyba zderzające się galaktyki NGC 4567 i NGC 4568, które składają się w kształt skrzydeł motyla.

Zderzające się galaktyki spiralne o numerach NGC 4567 i 4568. Zostały odkryte przez Williama Herschela w 1784 roku. Znajdują się około 59 milionów lat świetlnych od Ziemi.

Autor

Matylda Kołomyjec