Od przesilenia zimowego minęło 34 dni. Dzień wydłużył się już o około godzinę. O następną godzinę wydłuży się w ciągu następnych 18 dni. Dlaczego szybciej?

Dlatego, że szybkość zmiany długości dnia jest najmniejsza w okolicy przesileń: zimowego i letniego (wtedy wiele kolejnych dni ma praktycznie tę samą długość), a największa w okresie równonocy (wtedy każdy następny dzień jest o kilka minut dłuższy lub krótszy niż poprzedni). W tej chwili szybkość zmian ma wartość pośrednią i zwiększa się zbliżając się do równonocy wiosennej, która w tym roku wypada 20 marca.

Jednak nie w każdym miejscu Polski zyskaliśmy już godzinę dnia. Dzisiejszy dzień jest dłuższy o godzinę od najkrótszego w Polsce centralnej, podczas gdy w Gdańsku już o 67 minut, a w położonej na południu Wiśle – jedynie o 54 minuty.

Momenty wschodu i zachodu Słońca oraz czasy trwania dnia różnią się znacznie w różnych regionach naszego, stosunkowo rozległego, kraju.

Poniższa tabelka przedstawia godziny wschodu i zachodu Słońca oraz (w nawiasie) czas trwania dnia w kilku miastach Polski. Do dalszej analizy zostały wybrane: położony daleko na północy Gdańsk, znajdująca się na południu Wisła, położona niedaleko niemieckiej granicy Zielona Góra, czująca powiew wschodu Biała Podlaska oraz Łódź, leżąca w środku wyznaczanego przez te cztery miasta kwadratu.

Obliczenia wykonano dla daty dzisiejszej (25 stycznia), równonocy wiosennej (20 marca) i jesiennej (23 września) oraz przesileń: letniego (21 czerwca) i zimowego (22 grudnia). Wszystkie momenty podane są w czasie środkowoeuropejskim. W związku z tym, godziny wskazywane przez nasze zegary w okresie obowiązywania czasu letniego (21 czerwca i 23 września) będą o godzinę późniejsze od podanych.

Co ciekawego można zauważyć w tej tabeli?

Przede wszystkim rzuca się w oczy fakt, że w dniach równonocy dzień jest o około 10 minut dłuższy niż „powinien być” („równonoc” to inaczej „zrównanie dnia z nocą”). Jest to wynikiem działania dwóch czynników (o których już kiedyś wspominaliśmy): Po pierwsze atmosfera ziemska zakrzywia nieco w kierunku Ziemi bieg promieni słonecznych, co przyspiesza o kilka minut wschód i opóźnia zachód Słońca (i innych ciał niebieskich). Po drugie za moment wschodu Słońca uznano ukazanie się ponad horyzontem jego górnego skrawka (a nie środka tarczy słonecznej), a za zachód – zniknięcie ostatniego fragmentu świecącej tarczy. To również wydłuża dzień o kilka minut. Warto jednak zauważyć, że w okolicach przesileń dzień ma prawie jednakową długość (około 12 godzin i 10 minut) we wszystkich regionach Polski.

Warto przyjrzeć się przesileniu letniemu (21 czerwca), które odpowiada pierwszemu dniu lata. Ten najdłuższy w roku dzień trwa w Gdańsku 17 godzin i 13 minut, podczas gdy w Wiśle jedynie 16 godzin i 19 minut. Odwrotnie jest 22 grudnia (przesilenie zimowe, najkrótszy dzień roku). Tym razem dzień jest dłuższy w Wiśle (8 godzin i 7 minut), niż w położonym na północy Gdańsku (7 godzin 18 minut). Jaka jest przyczyna tego zjawiska? Im bliżej bieguna położona jest miejscowość, tym większe są wahania między dniami o ekstremalnej długości, a Gdańsk jest położony o prawie 5 stopni kątowych (ponad 500 kilometrów) bliżej bieguna północnego niż Wisła. W położonym w Skandynawii Sztokholmie najdłuższy dzień trwa 18 godzin i 38 minut, a najkrótszy – 6 godzin i 5 minut. Posuwając się dalej na północ, osiągniemy koło podbiegunowe, poza którym zdarzają się noce i dnie polarne, kiedy to Słońce wcale nie wschodzi lub wcale nie zachodzi. W położonym w południowej Europie Rzymie długość dnia zmienia się w przedziale od 9 godzin i 8 minut do 15 godzin i 14 minut. W Kairze w północnym Egipcie najkrótszy dzień roku trwa 10 godzin i 12 miunt, a najdłuższy 14 godzin i 5 minut. Przemieszczając się dalej na południe, dotrzemy do równika, gdzie długość dnia prawie nie ulega zmianie w ciągu roku.

Warto również rzucić okiem na wiersze tabeli dotyczące Zielonej Góry i Białej Podlaskiej. Dla tej pary czas trwania dnia jest prawie taki sam dla wszystkich rozpatrywanych dni. Jednak godziny wschodu i zachodu Słońca różnią się o około pół godziny. Każdego dnia Słońce w Białej Podlaskiej wstaje i udaje się na spoczynek o pół godziny wcześniej niż w Zielonej Górze. Należy o tym pamiętać słuchając w wiadomościach radiowych, że „Słońce wzeszło o…, a zajdzie o…”. Te momenty podawane są zwykle dla Warszawy (w stacjach ogólnopolskich) bądź lokalnie (w stacjach lokalnych).

Cieszmy się coraz dłuższym dniem, smućmy się coraz krótszymi nocami – czasem, gdy królują sowy, duchy i miłośnicy astronomii! Osobom, które chciałyby dowiedzieć się, o której wschodzi Słońce w ich miejscowości, polecamy strony Heavens-Above (do pola formularza należy wpisać nazwę swojej miejscowości bez polskich „ogonków”).