Friedrich Bessel urodził się w 1784 roku we Westfalskim miasteczku Minden jako syn Niemieckiego urzędnika Carla Bessela. W wieku 15 lat podjął pracę w firmie handlowej. W trakcie pracy studiował, uczył się geografii, języków obcych, kulturoznawstwa i podstaw nawigacji. Nawigacja spowodowała u niego wzrost zainteresowania astronomią i matematyką.

Zaintrygowany astronomią, już na początku XIX wieku napisał swoją pierwszą pracę. Na podstawie siedemnastowiecznych obserwacji opisał w niej ruch Komety Halleya i posłał ją do znanego astronoma Wilhelma Olbersa. Olbers był pod wielkim wrażeniem wniosków Bessela, jakie wysnuł on z 200-letnich obserwacji, dlatego zagwarantował mu publikację w Monatliche Correspondenz i zaproponował mu pracę w obserwatorium w Lilienthal pod Bremą. Doceniany przez firmę Bessel musiał zdecydować czy chce zostać na dobrze płatnym stanowisku, czy podjąć słabo płatną posadę asystenta znanego obserwatora Johanna Schrötera.

Johann Hieronim Schröter

Bessel zdecydował się na pracę u boku Schrötera w obserwatorium, gdzie zajmował się mechaniką nieba. Po czterech latach pracy w Lilienthal rząd zlecił Besselowi nowe zadanie. W 1808 nakazał mu budowę obserwatorium na terenie Prus wschodnich w Królewcu (obecnie Kaliningrad); Bessel kierował tym obserwatorium aż do swojej śmierci. W 1809 Bessel otrzymał tytuł doktora, a jego prace rekomendował Carl Gauss. A rok później Friedrich Bessel został mianowany procesorem astronomii na Królewieckim Uniwersytecie.

Portret Gaussa, litografia Siegfrieda Detleva Bendixena (1828)

Friedrich Bessel jako pierwszy obliczył odległość od gwiazdy za pomocą jej paralaksy. Jego obliczenia były powiązane z paralaksą heliocentryczną (pozorny ruch gwiazdy w cyklu rocznym związany z ruchem obserwatora). Astronomowie już wcześniej podejrzewali istnienie tego ruchu, lecz dopiero Bessel go udokumentował. Dokonał też precyzyjnego obliczenia stałych precesji (krążenie osi obrotu), refrakcji (zmiana kierunku rozchodzenia się fali) i nutacji (drgania osi obrotu).

Jednak Bessel nie przyczynił się tylko do rozwoju astronomii. Usprawnił on obliczenia dla wahadła jednosekundowego, wyliczając idealne proporcje wahadła. Wyliczył też stopień zniekształcenia eliptycznego Ziemi, który oszacował na 1/299. Zaproponował korygowanie obserwacji za pomocą tak zwanego równania osobistego, czyli charakterystycznych błędów w odczycie dla poszczególnych obserwatorów. Przeprowadził również serie badań nad błędami instrumentalnymi.

Bessel ustalił rzeczywiste ramy Wszechświata za pomocą dokonanych obliczeń ruchów i pozycji najbliższych gwiazd. Skorygował też pozycje 3222 gwiazd z publikacji średniowiecznego astronoma Jamesa Bradleya, a pracę na ten temat opublikował w Fundamenta Astronomiae. W 1830, w Tabulae Regiomontanae (Tablicach Królewieckich), Bessel zaprezentował jednolity system redukcji, który na długo został standardem.

Friedrich Wilhelm Bessel zmarł w 1846 roku w Królewcu, prawdopodobnie na raka.

Korekta – Matylda Kołomyjec

Autor

Sebastian Syty