ESA (European Space Agency – Europejska Agencja Kosmiczna) podpisuje olbrzymi kontrakt na nowe satelity astronomiczne.

Największy kontrakt w historii astronomii europejskiej został podpisany przez ESA z konsorcjum przemysłowym, w którym główną rolę odgrywa francuska firma Alcatel Space Industries.

Kontrakt, którego zawarcie ogłosili reprezentanci ESA na pokazach lotniczych Le Bourget w Paryżu, opiewa na sumę 369 milionów euro i dotyczy budowy dwóch satelitów badawczych – Herschel Space Observatory (Obserwatorium Kosmiczne Herschela) i Planck.

Alcatel Space z Francji będzie czołowym zleceniobiorcą projektu Herschel/Planck, wraz z niemieckim Astrium GmbH i włoskim Alenia Spazio jako głównymi kontrahentami. W skład umowy wchodzi zaprojektowanie, budowa, przetestowanie i umieszczenie na orbicie obu satelitów.

Rozmach, z jakim realizowane jest całe przedsięwzięcie, tłumaczy fakt, że zakłada ono uruchomienie dwóch dużych i złożonych satelitów – Herschela i Plancka. Decyzja o połączeniu obu misji została podjęta przez ESA z powodu dużych oszczędności osiągniętych w ten sposób i kilku technicznych podobieństw łączących oba satelity. Na przykład ich docelowe orbity są tak dobrane, aby umożliwić wysłanie ich w przestrzeń za pomocą tej samej rakiety. Jednakże po pełnym uruchomieniu oba satelity będą działać niezależnie, realizując inne cele badawcze i krążąc na innych orbitach. Po raz pierwszy dwa satelity zaprojektowane w celu rozwiązania różnych zagadnień astronomicznych zostaną razem wysłane z Ziemi, a następnie kolejno umieszczone na orbitach.

Planck jest pierwszą europejską misją mającą badać początki Wszechświata; będzie to najdokładniejszy teleskop, jaki kiedykolwiek zaprojektowano w tym celu. Herschel (zdjęcie na górze) jest największym zbudowanym dotychczas kosmicznym teleskopem optycznym, jego główne zwierciadło ma średnicę 3,5 metra. Pomoże on astronomom dowiedzieć się, jak ponad 12 miliardów lat temu tworzyły się pierwsze gwiazdy i galaktyki.

Oprócz pełnienia funkcji głównego zleceniobiorcy Alcatel Space będzie odpowiedzialny za Planck Payload Module – moduł towarowy satelity Planck. W module towarowym będzie przechowywana aparatura naukowa satelity. Alcatel Space ma też za zadanie zmontować i przetestować całego satelitę Planck.

Astrium GmbH powierzono montaż i testowanie satelity Herschel wraz z modułem towarowym. Moduł ładunkowy Herschela składa się głównie z dużego kriostatu wypełnionego ciekłym helem zawierającym przyrządy naukowe. Kriostat działa jak ogromny termos utrzymujący najważniejsze części aparatury (a dokładniej płaszczyznę ogniskową) w temperaturze bliskiej zeru absolutnemu (-273 stopni Celsjusza). Jest to ścisły wymóg i jedno z głównych wyzwań technologicznych tej misji. Szerokie doświadczenie Astrium GmbH w zakresie technologii kriostatów zostało potwierdzone podczas misji ISO (Infrared Space Observatory – Kosmiczne Obserwatorium Podczerwieni). Ta zwieńczona dużym sukcesem pionierska stacja do badań w podczerwieni działała od roku 1998.

Alenia Spazio jest odpowiedzialna za moduły techniczne obu satelitów, w których znajdują się urządzenia telekomunikacyjne i podtrzymujące funkcjonowanie maszynerii. Ta włoska firma także była partnerem ESA podczas wcześniejszych misji.

Nie są to wszystkie europejskie firmy biorące udział w tym wielkim przedsięwzięciu przemysłowym. Podwykonawcami całego projektu zostanie wszystkie piętnaście krajów członkowskich ESA, w tym Portugalia, która po raz pierwszy bierze udział w pracach ESA.

Umowa zawarta przez ESA nie obejmuje produkcji trzech instrumentów badawczych, mających znaleźć się w satelicie Herschel i dwóch instrumentów z Plancka. Przyrządy te będą dostarczone przez konsorcja instytutów naukowych z państw członkowskich ESA. Teleskopy do Herschela, w tym główny o średnicy 3,5 metra, oraz reflektory do Plancka również nie są wymienione w treści kontraktu.

Obserwatorium Herschela i Planck zostaną wystrzelone z Kourou w Gujanie Francuskiej na początku 2007 roku. Na orbitę wyniesie je rakieta typu Ariane 5. Po starcie rozdzielą się i skierują na różne orbity. Oba satelity będą sterowane oddzielnie.

Herschel będzie największym teleskopem wysłanym dotychczas w przestrzeń kosmiczną. Jego głównym celem będzie zbadanie procesów, w wyniku których powstały pierwsze gwiazdy i galaktyki – jedno z najważniejszych zagadnień współczesnej astronomii. Dzięki niemu możliwa stanie się obserwacja w dalekiej podczerwieni i w submilimetrowych długościach fal. Herschel, pierwotnie nazwany FIRST (Far Infrared and Submillimetre Telescope – teleskop dalekiej podczerwieni i submilimetrowych długości fal), ochrzczono nazwiskiem brytyjskiego astronoma Williama Herschela, który 200 lat temu odkrył promieniowanie podczerwone.

Planck pomoże zrozumieć pochodzenie i ewolucję Wszechświata. Jest to pierwsza europejska misja poświęcona temu celowi i najdoskonalsza technicznie z dotychczas powstałych. Planck przeanalizuje z najwyższą jak dotychczas precyzją promieniowanie, które jako pierwsze pojawiło się we Wszechświecie po Wielkim Wybuchu – kosmiczne promieniowanie tła (Cosmic Microwave Background). Satelitę nazwano tak na cześć niemieckiego naukowca Maxa Plancka, laureata nagrody Nobla w dziedzinie fizyki z 1918 roku.

Autor

Andrzej Nowojewski