Zaczyna się wrzesień i Słońca zachodzi już około godziny 19:30, a więc ponad 1,5 godziny wcześniej, niż w trzeciej dekadzie czerwca. Do końca dziewiątego miesiąca roku czas przebywania Słońca nad widnokręgiem skróci się jeszcze o kolejne 90 minut. Na przełomie sierpnia i września Księżyc przejdzie przez ostatnią kwadrę i przeniesie się na niebo poranne, gdzie stanie się prawdziwą ozdobą, prezentując tarczę w fazie coraz cieńszego sierpa i każdego ranka lepiej widocznym światłem popielatym. Po drodze do nowiu zakryje on dwie całkiem jasne gwiazdy Bliźniąt: 2 września Mebsutę (ε Gem), a prawie dokładnie dobę później — κ Geminorum. Każdej kolejnej doby blask Srebrnego Globu stanie się mniejszy, stąd nie przeszkodzi on w obserwacjach innych ciał niebieskich. Bliżej wschodu Słońca dobrze widoczne są planety Neptun i Uran oraz długookresowa gwiazda zmienna Mira Ceti. Na niebie wieczornym widoczne są planety Wenus, Saturn i Jowisz oraz nowa powrotna RS Oph, przez całą noc natomiast można obserwować gwiazdę nową V1405 Cas.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie planety Wenus w pierwszym tygodniu września 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

Planeta Wenus nie zmienia na razie swojej kiepskiej widoczności na dużych północnych szerokościach geograficznych. Planeta cały czas wędruje w lewo wzdłuż widnokręgu, utrzymując 45 minut po zachodzie Słońca wysokość 2-3 stopni ponad zachodnią częścią widnokręgu. Nie pomaga nawet spore oddalenie planety od Słońca, wynoszące obecnie 40°, czyli tylko 7° mniej od maksymalnej możliwej elongacji. Wenus szybko zbliża się do Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny, którą w niedziele 5 września minie w odległości około 1,5 stopnia, czyli trzech średnic kątowych Słońca, czy Księżyca. Niestety świecącej z jasnością obserwowaną +1 magnitudo Spice przebicie się przez zorzę wieczorną przyjdzie z trudnością, jej dostrzeżenie może okazać się niemożliwe bez lornetki lub teleskopu. Znacznie jaśniejsza Wenus nie ma takiego kłopotu i jeśli tylko niebo jest odpowiednio przejrzyste i nie ma zasłaniających ją przeszkód terenowych, to planeta bez trudu jest widoczna zaraz po zachodzie Słońca. Obecnie Wenus świeci blaskiem -3,9 wielkości gwiazdowych, a jej tarcza ma średnicę 15″ i fazę 71%.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie nowej powrotnej RS Oph oraz planet Saturn i Jowisz w pierwszym tygodniu września 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

Również o tej porze doby, lecz po południowo-wschodniej stronie nieba zaczynają wyłaniać się z tła nieba planety Saturn i Jowisz. Obie są po opozycji, a zatem obie wschodzą przed zachodem Słońca. Oczywiście na ich obserwacje lepiej poczekać, gdy się mocniej ściemni i wzniosą się wyżej. Obie planety wędrują przez gwiazdozbiór Koziorożca, a w tych dniach dzieli je odległość około 16°. Saturn przechodzi przez południk lokalny około godziny 22:30, Jowisz czyni to samo 75 minut później i 5° wyżej. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, przypada we wtorek 31 sierpnia.

W układzie księżyców galileuszowych Jowisza natomiast w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

• 29 sierpnia, godz. 23:44 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 29 sierpnia, godz. 23:46 – wyjście Io z cienia Jowisza 6″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 30 sierpnia, godz. 0:46 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 0:48 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 1:18 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 3:18 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 4:22 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 19:33 – od zachodu Słońca Io i jej cień na tarczy planety (Io na południku centralnym, jej cień — w III ćwiartce),
• 30 sierpnia, godz. 20:02 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 2″ 204″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 20:46 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 30 sierpnia, godz. 21:02 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 31 sierpnia, godz. 20:06 – wyjście Europy z cienia Jowisza 8″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 31 sierpnia, godz. 21:09 – minięcie się Io (N) i Kalisto w odległości 11″, 63″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 31 sierpnia, godz. 22:27 – minięcie się Europy (N) i Kalisto w odległości 14″, 48″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 1 września, godz. 3:16 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 4″, 118″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 1 września, godz. 3:34 – wejście Kalisto na tarczę Jowisza,
• 2 września, godz. 0:31 – minięcie się Ganimedesa (N) i Kalisto w odległości 11″, 162″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
• 3 września, godz. 0:57 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 4″, 116″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 5 września, godz. 1:46 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 5 września, godz. 2:10 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 5 września, godz. 4:04 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 5 września, godz. 4:30 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 5 września, godz. 22:58 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 6 września, godz. 0:12 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 6 września, godz. 1:02 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 6 września, godz. 1:42 – wyjście Io z cienia Jowisza 4″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 6 września, godz. 1:54 – minięcie się Io (N) i Ganimedesa w odległości 5″, 14″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 6 września, godz. 3:02 – zejście Europy z tarczy Jowisza i jednoczesne wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 6 września, godz. 3:54 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 6 września, godz. 20:12 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 6 września, godz. 20:40 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 6 września, godz. 22:30 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 6 września, godz. 22:58 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza.
• 6 września, godz. 23:18 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 2″, 203″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza.

Bardziej na zachód położona jest nowa powrotna RS Oph, jednak świeci ona zdecydowanie słabiej i na możliwość jej obserwacji trzeba niestety poczekać. RS Oph przecina południk lokalny w momencie zachodu Słońca, górując na wysokości około 31°. Dwie godziny później, na początku nocy astronomicznej natomiast, gwiazda przesuwa się wyraźnie na południowy zachód, ale nie traci jeszcze wiele na wysokości, zbliżając się do linii widnokręgu na 27°, a poniżej 20° przechodzi jeszcze ponad kolejną godzinę później. Jest zatem nieco czasu na obserwacje tej gwiazdy. Niestety po wybuchu jak zawsze RS Oph tylko traci na jasności i zbliża się teraz do +9 magnitudo. Stopniowo zatem potrzebny jest coraz lepszy sprzęt do jej odnalezienia. Do odszukania nowej i oceniania jej jasności warto wspomóc się mapką, wygenerowaną na stronie Amerykańskiego Towarzystwa Obserwatorów Gwiazd Zmiennych (AAVSO).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planet Neptun i Uran i zmiennej długookresowej Mira Ceti w pierwszym tygodniu września 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

Dwie ostatnie planety Układu Słonecznego widoczne są coraz lepiej, gdyż obie zbliżają się do swoich opozycji. Zwłaszcza planeta Neptun, która po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce znajdzie się już za niecałe trzy tygodnie. Najdalej od Słońca krążąca planeta od jakiegoś czasu wędruje przez równoległobok wyraźnie od niej jaśniejszych gwiazd 6. i 7. wielkości i teraz zbliża się do najbardziej na zachód wysuniętej z tworzących go gwiazd. Neptun najwyżej nad widnokręgiem wędruje około godziny 1:30, wznosząc się wtedy na wysokość mniej więcej 35°. Planeta świeci z jasnością +7,8 wielkości gwiazdowej.

Urana oddziela od Neptuna odległość ponad 50°, w której mieści się cały gwiazdozbiór Ryb i połowa gwiazdozbioru Barana. Tak samo, jak pozostałe trzy dobrze lub bardzo dobrze widoczne planety zewnętrzne, Uran również przesuwa się ruchem wstecznym, choć jego opozycja przypada w tym roku na początku listopada i zbliża się do świecącej z praktycznie taką samą jasnością obserwowaną gwiazdy o Ari. Wraz z nieco jaśniejszą gwiazdą σ Ari Uran nadal tworzy trójkąt prawie równoramienny. Od obu gwiazd oddziela planetę po 1°.

Około 20° na południe od Urana znajduje się długookresowa gwiazda zmienna Mira Ceti, która niedawno przeszła przez maksimum swojej jasności, na krótko przewyższając blaskiem odległego o 12° Menkara, czyli drugą co do jasności gwiazdę w całym Wielorybie. Blask Miry powoli się zmniejsza, zbliżając się do +3 magnitudo i Menkar wrócił już na swoje miejsce, ustępując jasnością tylko położonej po przeciwnej stronie gwiazdozbioru gwieździe Deneb Kaitos. Oczywiście Mira nadal łatwo jest widoczna gołym okiem i wyróżnia się na tle okolicznych gwiazd.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planety Uran i nowej V1405 Cas w pierwszym tygodniu września 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

Przez całą noc wysoko na niebie przebywa gwiazda nowa V1405 Cas, znajdująca się na pograniczu gwiazdozbiorów Kasjopei i Cefeusza. Około godziny 22 gwiazda wznosi się na wysokość ponad 60°, a potem wędruje jeszcze wyżej. 3 godziny później V1405 Cas osiąga wysokość 80°. Jak widać, pod nieobecność Księżyca warunki obserwacyjne tej nowej są znakomite. Gwiazda cały czas zaskakuje swoim zachowaniem. Od jej wybuchu minęło już prawie 4 miesiące, a mimo to gwiazda utrzymuje jasność w okolicach +8 wielkości gwiazdowej. Raz jest to nieco więcej, raz nieco mniej, ale gwiazda nadal jest widoczna przez nieduży sprzęt optyczny. Zarówno do odszukania nowej, jak i oceniania jej jasności warto wspomóc się mapką, wygenerowaną na stronie Amerykańskiego Towarzystwa Obserwatorów Gwiazd Zmiennych (AAVSO).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca w pierwszym tygodniu września 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

W poniedziałek 30 sierpnia kwadrans po 9 rano naszego czasu Księżyc przeszedł przez ostatnią kwadrę i podąża ku nowiu. O tej porze roku i doby ekliptyka tworzy duży kąt z widnokręgiem, stąd tarcza Srebrnego Globu pozostanie widoczna do końca tygodnia, pokazując coraz cieńszy sierp oraz tzw. światło popielate, czyli swoją ciemną stronę, oświetloną światłem odbitym od Ziemi.

Przez pierwsze trzy dni tygodnia naturalny satelita Ziemi przejdzie przez gwiazdozbiór Byka. W nocy z niedzieli 29 sierpnia na poniedziałek 30 sierpnia jego tarcza miała fazę 52% i przecinała linię, łączącą Plejady z Aldebaranem. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia w związku z dużym nachyleniem ekliptyki Księżyc zdąży się wspiąć na wysokość
ponad 50°, a kolejne 1,5 godziny później, podczas wschodu Słońca, Srebrny Glob dotrze do południka lokalnego, przecinając go na wysokości prawie 60°. We wtorkowy poranek naturalny satelita Ziemi przesunął się do wschodniej części Byka, na linię, łączącą Aldebarana z El Nath, czyli dwie najjaśniejsze gwiazdy tej konstelacji. O świcie jego faza zmniejszyła się do 42%, a 20° pod nim można było dostrzec Betelgezę, drugą co do jasności gwiazdę Oriona, kolejne 30° niżej w tym samym kierunku — Syriusza, najjaśniejszą gwiazdę Wielkiego Psa i całego nieba. W środę rano Księżyc jeszcze nie zdąży opuścić Byka, choć dotrze na pogranicze tej konstelacji z Bliźniętami i Orionem. Do tego czasu faza księżycowej tarczy zmniejszy się do 33%.

Czwartek 2 września i piątek 3 września naturalny satelita Ziemi ma zarezerwowane na odwiedziny sąsiadujących z Bykiem Bliźniąt, w których zakryje dwie jasne gwiazdy. Pierwszego z wymienionych dni za księżycową tarczą w fazie 24% zniknie Mebsuta, której jasność obserwowana wynosi +3 magnitudo, dobę później zaś, przy fazie zmniejszonej do 16% — słabsza o 0,5 magnitudo gwiazda κ Geminorum. Oba zakrycia będą bardzo dobrze widoczne w Polsce, choć drugie z nich przy jaśniejącym niebie. Poza naszym krajem pierwsze zakrycie da się dostrzec z obszaru prawie całej Europy z wyjątkiem południowo-zachodnich krańców Półwyspu Iberyjskiego, drugie zaś prawie z tego samego obszaru, przesuniętego nieco na zachód. W ten sposób zakrycie nie zobaczą mieszkańcy południowo-zachodniej Europy. Na obu załączonych mapkach pętle cyjanowe oznaczają zakrycie podczas wschodu (obszar lewy) i zachodu (obszar prawy) Księżyca; czerwona linia przerywana – zakrycie podczas dnia; linia niebieska – zakrycie podczas świtu, linia biała – zakrycie w trakcie nocy.

Dokładne czasy zakryć i odkryć w obu zjawiskach dla wybranych miast w Polsce przedstawia poniższa tabela:

Sobotni poranek zastanie Księżyc w gwiazdozbiorze Raka. Srebrny Glob tej doby wzejdzie około godziny 2 i do godziny podanej na mapce zdąży osiągnąć wysokość mniej więcej 15°, prezentując tarczę w fazie 10%. W odległości 3° na południe od sierpa Księżyca towarzystwa dotrzyma mu znana i jasna gromada otwarta gwiazd M44, a ponad stopień bliżej znajdzie się gwiazda Asellus Borealis, stanowiąca północno-zachodni róg trapezu otaczających M44 gwiazd.

W niedzielę 5 września naturalny Satelita Ziemi dotrze do gwiazdozbioru Lwa, a jego sierp zwęzi się do 4%. Mimo tak małej fazy na godzinę przed wschodem Słońca jego tarcza zdąży osiągnąć wysokość ponad 10° nad widnokręgiem. 11° pod nim znajdzie się wtedy Regulus, najjaśniejsza gwiazda Lwa, jednak do jej dostrzeżenia potrzebna jest stabilna atmosfera i odpowiednio odsłonięty widnokrąg. Na pewno też przyda się wtedy lornetka.