Listopad to miesiąc, w którym jesień nabiera pełni powagi. Dni stają się krótkie, a wieczory długie i spokojne – idealne, by zanurzyć się w ciszy i spojrzeć w rozgwieżdżone niebo. Choć poranne mgły i częste chmury mogą utrudniać obserwacje, to nieliczne, przejrzyste noce potrafią wynagrodzić cierpliwość widokami, których nie zaznamy podczas innych pór roku.

Pierwszego listopada Słońce w centralnej Polsce wzejdzie o godzinie 6:33 i zajdzie o 16:04, co oznacza dzień trwający 9 godzin i 31 minut. Z kolei 30 listopada poranek przywita nas dopiero o 7:24, a zmrok zapadnie już o 15:25, skracając długość dnia do 8 godzin i 1 minuty. W ciągu miesiąca ubywa więc aż półtorej godziny światła dziennego. To wyraźny znak, że zbliżamy się do przesilenia zimowego, czyli najkrótszego dnia w roku na półkuli północnej i początku astronomicznej zimy.

Księżyc

W tym miesiącu Księżyc znajdzie się w pełni 5 listopada. Ze względu na położenie blisko Ziemi (w perygeum już 6 listopada) jego jasność będzie większa niż przeciętnie. W dniach poprzedzających i następujących po pełni jasny satelita może utrudniać obserwacje słabszych obiektów astronomicznych, głębokiego nieba czy rojów meteorów – warto więc wtedy skupić się raczej na jaśniejszych punktach. Po 6 listopada Księżyc zacznie stopniowo tracić blask, dążąc do nowiu 20 listopada. W drugiej połowie miesiąca będzie wschodził coraz później, często dopiero za dnia, i pozostawał nisko nad horyzontem, co zapewni długie godziny ciemnego nieba odpowiedniego do obserwacji.

Księżyc kilka razy będzie można zaobserwować w pobliżu planet:

– 2 i 29 listopada – koniunkcja Księżyca z Saturnem

– 10 listopada – wieczorem Księżyc blisko z Jowiszem

– 18 listopada – na porannym niebie sierp Księżyca blisko Wenus

Komety

W listopadzie kometa C/2025 A6 Lemmon wciąż będzie widoczna na niebie, choć jej jasność zacznie już słabnąć po październikowym maksimum. Najbliżej Słońca znajdzie się 8 listopada, kiedy warto będzie jej wypatrywać nisko nad zachodnim horyzontem (na tle gwiazdozbioru Wolarza) tuż po zmroku. W kolejnych dniach kometa będzie przemieszczać się w stronę gwiazdozbioru Wężownika. Stanie się coraz słabiej widoczna, stopniowo oddalając się od Ziemi. W drugiej połowie listopada stanie się już trudnym celem nawet przez lornetkę, jednak przy dobrych warunkach i ciemnym niebie wciąż można próbować ją dostrzec.

Równolegle, kometa C/2025 R2 (SWAN), która peryhelium osiągnęła we wrześniu, w listopadzie zacznie przemieszczać się nisko po niebie wieczornym, a jej widoczność będzie stopniowo spadać – obserwacje będą trudne, ale nadal możliwe przy bardzo dobrych warunkach i czystym, ciemnym niebie.

Stellarium

Położenie komety Lemmon 8 listopada o godzinie 17:30.

Planety

Merkury

Będzie widoczny rano, na początku miesiąca wschodząc około 3 godziny po wschodzie Słońca, a w dalszym czasie coraz wcześniej. Na początku listopada jego elongacja będzie wynosić około 17°, co sprawia, że będzie łatwo dostrzegalny nad wschodnim horyzontem. W miarę upływu dni Merkury zbliży się do Słońca i w drugiej połowie miesiąca stanie się trudniejszy do obserwacji.

Wenus

Przez cały listopad pozostanie widoczna jako jasny obiekt poranny, widoczny jeszcze przed wschodami Słońca, na początku miesiąca już od godziny 5:00. Następnie stopniowo będzie zmniejszać swoją elongację, wschodzić później i zachodzić coraz wcześniej.

Mars

Przez cały miesiąc będzie wschodzić po godzinie 8:20 i zachodzić po 16:00, przez co nie będzie nadawał się do obserwacji.

Jowisz

W listopadzie Jowisz będzie dobrze widoczny na niebie całą noc, wschodząc około godziny 19:00 i górując nad południowym horyzontem.

Saturn

Pierwszego dnia miesiąca zajdzie pod horyzont o godzinie 2:25, co z upływem czasu będzie następować coraz wcześniej – pod koniec listopada przestanie być widoczny już o 00:30. Niemal niewidoczne z Ziemi będą pierścienie Saturna, gdyż ich krawędź będzie skierowana bezpośrednio ku nam, dając efekt „cienkiej linii” zamiast rozłożonego pierścienia.

Uran

Pozostaje widoczny całą noc, przez cały miesiąc wschodzi popołudniami i zachodzi około godzin wschodu Słońca. 21 listopada znajdzie się w opozycji, osiągając maksimum swojej jasności w ciągu roku, będzie to jednak 5,6 mag, co oznacza, że do obserwacji gołym okiem potrzebne jest bardzo ciemne niebo. W innym przypadku przyda się lornetka lub teleskop.

Neptun

Widoczny codziennie wieczorem w pobliżu Saturna. Przy jasności 7,84 mag do obserwacji potrzebny jest teleskop.

Roje meteorów

W listopadowe noce, w pierwszej połowie miesiąca, niebo może być urozmaicane przez kilka mniejszych rojów meteorów o ZHR wynoszącym 2-5. W drugiej połowie swoje maksima osiągają Leonidy (17 listopada) i alfa Monocerotydy (21 listopada) – dwa roje o zmiennej aktywności i nieregularnym ZHR. Leonidy, pochodzące z komety 55P/Tempel-Tuttle, znane są z dawnych, spektakularnych deszczów, choć w 2025 roku spodziewana jest umiarkowana aktywność, rzędu kilkunastu meteorów na godzinę. Alfa Monocerotydy zazwyczaj są spokojnym rojem.

Charakterystyczne obiekty

Listopadowe noce obfitują w rozpoznawalne konstelacje i jasne gwiazdy, które pojawiają się na niebie już od wczesnych godzin wieczornych. Plejady (M45) w gwiazdozbiorze Byka wschodzą jeszcze przed zachodem Słońca i górują około północy, wznosząc się na wysokość blisko 60° nad południowo-wschodnim horyzontem. To jeden z piękniejszych widoków jesiennego nieba – gromada ta jest widoczna gołym okiem, nawet z obrzeży miast. Tuż poniżej Plejad świeci pomarańczowa Aldebaran, łatwo rozpoznawalna jako „oko Byka”.
W drugiej połowie nocy na wschodzie wznosi się Orion, którego charakterystyczny pas trzech gwiazd staje się widoczny już po godzinie 22:00. Najjaśniejsza Betelgeza i błękitna Rigel osiągają wówczas wysokość odpowiednio około 45° i 30° nad horyzontem. Na północnym wschodzie coraz wyraźniej widać Bliźnięta z gwiazdami Kastorem i Polluksem, górujące tuż przed świtem.

Stellarium

Fragment listopadowego nieba z Orionem, Aldebaranem i Plejadami.

Obiekty głębokiego nieba

Galaktyka Andromedy (M31) pozostaje przez cały listopad widoczna niemal całą noc. Góruje po godzinie 21:00, wznosząc się na wysokość około 79°, dzięki czemu można ją dostrzec nawet gołym okiem jako delikatną, rozmytą mgiełkę w ciemnym niebie. Nieco wyżej, w gwiazdozbiorze Perseusza, znajduje się Podwójna Gromada (h i χ Persei) – para gromad otwartych, najlepiej widoczna w lornetce, wysoko nad północno-wschodnim horyzontem.
W Orionie centralną część jego „miecza” tworzy słynna Mgławica Oriona (M42), która w małym teleskopie ujawnia strukturę chmury gazu i pyłu – jednego z najaktywniejszych rejonów narodzin gwiazd. Z kolei w Kasjopei, wysoko nad horyzontem, można odszukać kilka gromad otwartych, m.in. M52 i NGC 457 – łatwe cele do obserwacji lornetką lub niewielkim teleskopem.