Zdjęcie w tle: IDA
Rozgwieżdżone niebo przez wieki inspirowało artystów, filozofów i naukowców w tworzeniu ich prac i dzieł. Jednym z najbardziej znanych obrazów Vincenta van Gogha jest „Gwieździsta Noc” z 1889 roku.
„Ze swojej strony nic nie wiem z pewnością, ale widok gwiazd sprawia, że śnię.” – Vincent van Gogh
Obecnie w miejscowości Saint-Rémy we Francji, gdzie malował obraz nie widać Drogi Mlecznej. Nie jest to odosobniony przypadek, 1/3 ludzi na całym świecie nigdy nie zobaczy Drogi Mlecznej w miejscu zamieszkania. Zanieczyszczenie świetlne staje się coraz powszechniejsze.
Czym tak naprawdę jest zanieczyszczenie świetlne?
Zanieczyszczeniem świetlnym określamy każdy niekorzystny wpływ lub efekt, który można przypisać sztucznemu światłu w nocy. Powstaje wskutek rozproszenia i odbicia nadmiaru światła w atmosferze, skutecznie zasłaniając widok nocnego nieba. Natomiast sztuczne światło to światło o długości fali od ultrafioletu do bliskiej podczerwieni, które jest spowodowane kierowane lub wykorzystywane przez ludzi w dowolnym celu.
Zanieczyszczenie świetlne jest jednym z głównych skutków rewolucji przemysłowej, podczas której nie patrzono na skuteczność montowanego oświetlenia, a szło się na ilość. Wiele świateł jest nie efektywna, źle ukierunkowana, zbyt jasna lub zwyczajnie niepotrzebna.
Mapa rozświetlenia Europy dla marca 2022 roku.
Najnowsze dane są przerażające; 83 % światowej populacji żyje pod zanieczyszczonym niebem, a zanieczyszczenie świetlne rośnie dwukrotnie szybciej niż globalny wzrost liczby ludności. W Europie 99% mieszkańców nigdy nie doświadczy naturalnej nocy, a niebo rozjaśnia się o 6,5 % rocznie. Najbardziej rozświetlona, co widać na mapce, jest Holandia.
Składowe oraz skutki zanieczyszczenia świetlnego
Jak większość problemów zanieczyszczenie świetlne składa się z kilku czynników, są to:
- Blask – nadmierna jasność powodująca dyskomfort wzrokowy, szczególnie niebezpieczna dla kierowców podczas jazdy
- Poświata – rozjaśnienie nocnego nieba nad obszarami zamieszkałymi
- Naruszenie świetlne – to światło padające tam, gdzie nie jest zamierzone lub potrzebne, np.: światło z ulicy lub od sąsiada pada na naszą posesję.
- Zamęt/Nieład- jasne, zagmatwane i nadmierne zgrupowanie źródeł światła, ekstremalnym przypadkiem tego zjawiska jest Times Square.
Niestety skutki zanieczyszczenia świetlnego są bardziej wielopłaszczyznowe, niż myśleliśmy; szkodzi ono nie tylko nam, ludziom (obniża produkcję melatoniny, która wspomaga wiele procesów), ale również zwierzętom. Sztuczne światło prowadzi to trwałych zaburzeń ekosystemów. Miliony zwierząt giną rocznie przez jego wpływ.
Wszystkie te gatunki cierpią przez nadmierną jasność i ilość sztucznego światła.
Również z czysto ekonomicznego punktu tracimy, marnujemy energię na niepotrzebne oświetlenie, a co za tym idzie pieniądze. Nie obędzie się również bez uwalniania ogromnych ilości dwutlenku węgla, w samych Stanach Zjednoczonych jest to 21 milionów ton rocznie. Aby zrekompensować cały ten dwutlenek węgla, musielibyśmy sadzić co roku 875 milionów drzew.
Strażnik ciemnego nieba — IDA
Największą organizacją, która dba o dziedzictwo nocnego nieba jest International Dark Sky Association, w skrócie IDA. Sami określają swoją wizję jako nocne niebo, wypełnione gwiazdami, które jest celebrowane i chronione na całym świecie jako wspólne dziedzictwo przynoszące korzyści wszystkim żywym istotą. Organizację ma swoją siedzibę w Tucson, Arizona, USA oraz została założona w 1988 roku przez Davida Crawford zawodowego astronoma i Tima Huntera, lekarza i astronoma-amatora. Od tamtego czasu prężnie działa w imieniu ciemnego nocnego nieba.
Główne strategiczne plany działania IDA na obecną dekadę to:
- Zwiększanie świadomość korzyści płynących z nocy dla wszystkich istot żywych
- Ochrona ciemnego nieba
- Zmiana jakości i systemu oświetlenia
- Wdrożenie skoordynowanych, celowych i skalowalnych działań w celu spowolnienia, zatrzymania i odwrócenia rosnącego tempa zanieczyszczenia światłem.
Jak je wdrażają w życie?
Bez wątpliwości ich najważniejszym działaniem jest utworzenie w 2001 roku wielokrotnie nagradzanego programu International Dark Sky Places. Gwarantuje on 5 kategorii certyfikatów miejsc ciemnego nieba w zależności od warunków do obserwacji oraz oddalenie od ośrodków zanieczyszczenia światła. Jedną z kategorii jest również certyfikat dla prawnie zorganizowanych społeczności, które są zaangażowane w ochronę i edukację o ciemnym niebie.
Światowa mapa międzynarodowych miejsc ciemnego nieba.
Według stanu na luty 2023 r. na świecie jest 201 certyfikowanych międzynarodowych miejsc ciemnego nieba. Sam proces certyfikacji jest wieloetapowy i trwa kilka lat. W lutym spotkała nas również spora niespodzianka, bo najbardziej prestiżowy i najwyższy certyfikat dostało pierwsze miejsce w Europie, wyspa Bardsey w północnej Walii.
Nie można również zapomnieć o International Dark Sky Week, w którego trakcie jesteśmy. Przypada on w 2023 r. od 15 do 22 kwietnia. Działa on pod zarządem IDA i odbywa się co roku w czasie kwietniowego nowiu Księżyca. Został stworzony w 2003 przez licealistkę Jennifer Barlow, więc w tym roku obchodzi okrągłą 20 rocznicę.
International Dark Sky Week jak co roku, przygotował program, co możemy zrobić dla ciemnego nieba przez ten tydzień. Jest to między innymi rewizja oświetlenia domowego, tworzenia stoisk, prezentacji i wydarzeń na temat ochrony nocnego nieba. Najciekawszymi inicjatywami są jednak nocne spacery, polowanie padlinożerców oraz udzielanie się w serwisie GlobeatNight.
Nocne spacery to piesze wycieczki z przewodnikiem, które pokazują, w jaki sposób oświetlenie, które dodajemy do naszych miast, wpływa na sposób, w jaki z nich korzystamy i ogólnie na środowisko.
W ramach polowania padlinożerców mamy w ciągu tygodnia znaleźć jak najwięcej pozycji listy udostępnionej na oficjalnej stronie International Dark Sky Week. Po znalezieniu wszystkim pozycji możemy wypełnić formularz potwierdzający to osiągnięcie, a IDA w nagrodę wyśle nam zestaw naklejek.
Ostatnią propozycję, ale bynajmniej nie najnudniejszą jest pomoc w działaniu portalu Globe at Night. Portal zajmuje się zbieraniem danych o stopniu zanieczyszczenia świetlnego od obserwatorów na całym świecie poprzez wypełnienie prostego formularza. Następnie naukowcy analizują dane i tworząc globalną mapę zanieczyszczenia świetlnego.
Formularz obserwacyjny Globe at Night.
Przykład działania Globe at Night doskonale pokazuje, że my również mamy pewną siłę sprawczą i możemy jako miłośnicy astronomii działać w imieniu ciemnego nieba. IDA na swojej stronie i mediach społecznościowych oferuje wiele darmowych materiałów i webinarów oraz zachęca do ich wykorzystywania i promowania idee ciemnego nieba. Miejmy nadzieję, że dzięki naszemu wspólnemu wysiłkowi przyszłe pokolenia będą mogły się cieszyć dziedzictwem nocnego nieba.
Korekta techniczna — Natalia Kowalczyk
