W poniedziałek 21 czerwca o godzinie 5:32 naszego czasu Słońce osiągnęło najbardziej na północ wysunięty punkt ekliptyki i tym samym na północnej półkuli Ziemi zaczęło się astronomiczne lato. Jednocześnie Słońce przeszło z gwiazdozbioru Byka do gwiazdozbioru Bliźniąt. Kilka dni później, w piątek 25 czerwca nastąpi najpóźniejszy zachód Słońca i od tego momentu dnia zacznie ubywać zarówno rano, jak i wieczorem. W ten sposób zacznie się półroczny okres skracania się dnia i wydłużania nocy z kulminacją w dniu przesilenia zimowego. Ze Słońcem związane są zjawiska obłoków srebrzystych i łuku okołohoryzontalnego. Początek lata to środek sezonu występowania obu zjawisk.

Noce pierwszego tygodnia lata rozświetli nie tylko płytko pod horyzontem wędrujące Słońce, ale także Księżyc, którego pełnia wypada w czwartek 24 czerwca o godzinie 20:40 polskiego czasu. A zatem przez cały tydzień Srebrny Glob utrzyma bardzo dużą fazę ponad 85%. W tym czasie Księżyc przejdzie przez najbardziej na południe położoną część swojej orbity, kierując się jednocześnie pod ekliptykę, stąd nie wzniesie się wyżej, niż niewiele ponad 20° na początku tygodnia. Do niedzieli naturalny satelita Ziemi zbliży się mocno do pary planet Jowisz i Saturn. Po drodze zakryje gwiazdę 3. wielkości θ Oph. Jednak najciekawszym zdarzeniem najbliższych dni jest przejście planety Mars na tle gromady otwartej gwiazd M44. Niestety na naszych szerokościach geograficznych obserwowanie przejścia utrudni niskie położenie obu obiektów nad widnokręgiem i jasne tło nieba tuż po zachodzie Słońca. Niedaleko Marsa znajdzie się znacznie jaśniejsza planeta Wenus. Przez gwiazdozbiór Lwa wędruje słabo również widoczna planetoida (4) Westa. Przez całą krótką noc można obserwować wciąż całkiem jasną gwiazdę V1405 Cas. Niestety ona także zginie w księżycowej łunie. Pełnia Srebrnego Globu uniemożliwi również obserwacje corocznej roju meteorów Bootydów.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie planet Wenus i Mars w czwartym tygodniu czerwca 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Zaraz po zachodzie Słońca nisko nad północno-zachodnią częścią nieboskłonu widoczna jest planeta Wenus. Godzinę po zmierzchu zajmuje ona pozycję na wysokości 3-4 stopni i można ją obserwować tylko dzięki jej dużej jasności, wynoszącej -3,9 magnitudo. Tarcza Wenus ma średnicę 11″ i fazę ponad 91%. Do końca tygodnia planeta przejdzie do gwiazdozbioru Raka i zbliży się do planety Mars na odległość 9°.

Czwarta planeta od Słońca świeci znacznie słabiej, blaskiem +1,8 magnitudo i na jej wyłonienie się z zorzy wieczornej trzeba poczekać znacznie dłużej. O tej samej porze Mars znajduje się około 3° wyżej i nieco na lewo od Wenus. W najbliższych dniach planeta przejdzie przez środek gwiazdozbioru Raka i jednocześnie przez środek jasnej gromady otwartej gwiazd M44. Mars odwiedzi gromadę w środę 23 czerwca. Dobę wcześniej i dobę później od M44 oddzieli Marsa dystans około 0,5 stopnia. Niestety bardzo niskie położenie nad widnokręgiem i jasne tło nieba spowoduje, że na naszych szerokościach geograficznych przejdzie da się dostrzec tylko w przypadku bardzo stabilnej i przejrzystej atmosfery. Bliżej równika i na półkuli południowej warunki są dużo lepsze. Już w basenie Morza Śródziemnego Mars z M44 na ciemniejszym niż u nas niebie wznosi się na wysokość ponad 10° nad widnokręgiem.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planetoidy (4) Westa w czwartym tygodniu czerwca 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Bardziej na południowy wschód, przez gwiazdozbiór Lwa wędruje planetoida (4) Westa, która jeszcze przed końcem tygodnia przejdzie do gwiazdozbioru Panny. Niestety jasność planetoidy cały czas spada i wynosi obecnie +7,7 wielkości gwiazdowej. Do tego zanim się ściemni na tyle, żeby można było ją dostrzec, Westa zbliża się do linii horyzontu na niewiele ponad 10° i znika za nim 1,5 godziny później. Jej warunki obserwacyjne są słabe i szybko się pogarszają. Stąd ta notka jest ostatnią, w której występuje Westa przed jej następną opozycją w sierpniu przyszłego roku. Osiągnie wtedy jasność około +6 magnitudo.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca na początku trzeciej dekady czerwca 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Czas przejść do głównego aktora nocnego nieba najbliższych dni, czyli Księżyca. Zaczął on tydzień w centrum gwiazdozbioru Wagi, jakieś 5° na wschód od gwiazdy Zuben Elgenubi, prezentując tarczę w fazie 88%. Dobę później Srebrny Glob w fazie zwiększonej do 95& odwiedzi gwiazdozbiór Skorpiona. Tuż na prawo od jego tarczy znajdzie się łuk jasnych gwiazd z północno-zachodniej części konstelacji, z gwiazdami Graffias i Dschubba. Natomiast 6° na południowy wschód od niej widoczna będzie gwiazda Antares, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Skorpiona. Niestety ze względu na ogromną, powodowaną przez Księżyc łunę nawet wspomniane tutaj gwiazdy (może poza Antaresem) napotkają trudności z ukazaniem się.

Noc ze środy 23 czerwca na czwartek 24 czerwca już prawie pełny Księżyc, w fazie 99% dotrze do środkowej części zodiakalnego pasa Wężownika. W tym obszarze znajduje się m.in. gwiazda 3. wielkości θ Ophiuchi, którą Księżyc przesłoni na jakiś czas w trakcie swoje wędrówki. W Polsce da się obserwować całe zjawisko, a poza naszym krajem widoczne będzie także w prawie całej Europie poza Finlandią i północną Skandynawią oraz w północnej części Afryki (na mapce pętle cyjanowe oznaczają zakrycie podczas wschodu — obszar lewy — i zachodu — obszar prawy — Księżyca; czerwona linia przerywana – zakrycie podczas dnia; linia niebieska – zakrycie podczas zmierzchu, linia biała – zakrycie w trakcie nocy). W Polsce zjawisko potrwa od mniej więcej 1:45 do 2:40. Niestety ze względu na fazę Srebrnego Globu zarówno zakrycie, jak i odkrycie nastąpi praktycznie przy jasnym brzegu. A zatem jest to zjawisko tylko dla najwytrwalszych obserwatorów.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca oraz planet Saturn i Jowisz w końcu czwartego tygodnia czerwca 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Kolejne dwie noce naturalny satelita Ziemi spędzi w gwiazdozbiorze Strzelca. Noc z czwartku 24 czerwca na piątek 25 czerwca zastanie świecący pełnią blasku Księżyc blisko północnych krańców głównej figury Strzelca, niedaleko gwiazdy 3. wielkości Kaus Borealis (oznaczanej na mapach nieba grecką literą λ). W Polsce Księżyc zbliży się do Kaus Borealis na nieco ponad 1°. Mieszkańcy zaś obszaru od wschodniej części Ameryki Południowej, poprzez południową Afrykę po Madagaskar i zachodnią część Oceanu Indyjskiego (na mapce owale cyjanowe oznaczają zakrycie podczas wschodu — obszar lewy — i zachodu — obszar prawy — Księżyca; linia niebieska – zakrycie podczas zmierzchu — obszar lewy — i świtu — obszar prawy, linia biała – zakrycie w trakcie nocy) mogą spróbować dostrzec zakrycie tej gwiazdy przez Księżyc. Tym razem warunki są jeszcze gorsze niż poprzedniej nocy i choć gwiazda jest o jakieś 0,5 magnitudo jaśniejsza, to zjawisko nie jest łatwe do obserwacji.

W nocy z soboty 26 czerwca na niedzielę 27 czerwca Księżyc dotrze do gwiazdozbioru Koziorożca, w którym w tym roku przebywa planeta Saturn. Tej nocy księżycowa tarcza trochę już straci na jasności i zaprezentuje fazę 93%. Do Saturna zabraknie Księżycowi 8°. Sama planeta porusza się ruchem wstecznym i do końca tygodnia zwiększy odległość do gwiazdy ι Cap do ponad 1,5 stopnia. Jasność Saturna zwiększyła się do +0,4 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 18″. W tym tygodniu Tytan nie osiągnie maksymalnej elongacji. Na początku tygodnia największego księżyca Saturna należy szukać na wschód od jego planety macierzystej, a pod koniec tygodnia — na zachód.

Kreśląca swoją pętlę jakieś 19° na północny wschód od Saturna planeta Jowisz jaśnieje jeszcze szybciej. W poniedziałek 21 czerwca Jowisz zmienił kierunek ruchu na wsteczny, rozpoczynając okres swojej najlepszej widoczności w tym sezonie obserwacyjnym. W związku z tym w najbliższych dniach ruch Jowisza względem gwiazd prawie ustanie. Do końca tygodnia jasność Jowisza przekroczy -2,6 magnitudo, przy średnicy tarczy 45″.

W układzie księżyców galileuszowych Jowisza w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

• 21 czerwca, godz. 0:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 21 czerwca, godz. 1:56 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 21 czerwca, godz. 3:09 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 22 czerwca, godz. 0:26 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 23 czerwca, godz. 2:18 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 12″ na zachód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 23 czerwca, godz. 3:28 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 25 czerwca, godz. 4:12 – Europa chowa się w cień Jowisza 38″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 26 czerwca, godz. 1:30 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 5″ 179″ na wschód od tarczy planety,
• 26 czerwca, godz. 23:35 – od wschodu Jowisza cień Europy na tarczy planety (w III ćwiartce),
• 27 czerwca, godz. 1:32 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 27 czerwca, godz. 2:02 – minięcie się Io (N) i Ganimedesa w odległości 5″ 60″ na zachód od tarczy planety,
• 27 czerwca, godz. 2:08 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 27 czerwca, godz. 2:46 – minięcie się Io (N) i Kalisto w odległości 9″ 49″ na zachód od tarczy planety,
• 27 czerwca, godz. 4:20 – Io chowa się w cień Jowisza 22″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
• 27 czerwca, godz. 4:22 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 28 czerwca, godz. 1:30 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 28 czerwca, godz. 2:40 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 28 czerwca, godz. 3:50 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie nowej V1405 Cas w końcu czwartego tygodnia czerwca 2021 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Wysoko nad północno-wschodnią częścią nieboskłonu przebywa gwiazdozbiór Kasjopei, a w nim jasna nowa V1405 Cas. Około godziny 1:30, czyli w najciemniejszej części nocy, V1405 Cas wznosi się na wysokość ponad 55°. Jej jasność nieco się waha, ale wydaje się, że wpada właśnie w trend malejący, świecąc blaskiem +7,5 magnitudo. Oczywiście przy pełni Księżyca trudno ją wyłowić z tła nieba. A do jej odszukania przyda się mapka z naniesionymi jasnościami gwiazd porównania, wykonana na stronie AAVSO.