Kończy się pierwszy miesiąc jesieni i w sobotę 19 października przed godziną 16 naszego czasu Słońce dotrze do 10 stopnia deklinacji południowej, a dwa dni wcześniej przejdzie nieco ponad 2° na północ od Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny. Słońce przebywa w tym gwiazdozbiorze od połowy września i wyjdzie z niego dopiero 1 listopada. Panna jest drugim pod względem powierzchni gwiazdozbiorem całego nieba, a ekliptyka przechodzi prawie przez jego środek, dzięki czemu Słońce wędruje przezeń przez 1,5 miesiąca. Czas przebywania Słońca nad widnokręgiem skrócił się do 10,5 godziny. W końcu pierwszego miesiąca jesieni Księżyc przejdzie od pełni do ostatniej kwadry, przechodząc przez ten obszar nieba, które Słońce pokonuje pod koniec wiosny i na początku lata. Po drodze minie n.in. Aldebarana, najjaśniejszą gwiazdę Byka. Wieczorem coraz słabiej widoczne są planety JowiszSaturn, natomiast przez większą część nocy można obserwować planety Neptun i Uran.

 

 

Mapka pokazuje położenie planet Jowisz i Saturn w trzecim tygodniu października 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Dwie największe planety Układu Słonecznego, czyli Jowisz i Saturn, pod nieobecność Księżyca, który przenosi się na niebo poranne, są pierwszymi obiektami, wyłaniającymi się z zorzy wieczornej. Oczywiście pierwszy pokazuje się bardzo jasny Jowisz, a nieco później słabszy Saturn. Niestety, do momentu, gdy zrobi się całkiem ciemno (obecnie około godz. 19:30) Jowisz zbliża się do widnokręgu na jakieś 3° i zachodzi 45 minut później. Dlatego na obserwacje tej planety należy udać się wcześniej. Ale ze względu na jasne tło nieba nie może to być dużo wcześniej. O godzinie 19 Jowisz zajmuje pozycję na wysokości tylko 7° po południowo-zachodniej części nieboskłonu, gdzie świeci z jasnością -2 magnitudo. Jego tarcza ma średnicę 34″, lecz ze względu na niskie położenie dostrzeżenie jej jakichkolwiek szczegółów szanse są raczej małe.

W układzie księżyców galileuszowych planety w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 14 października, godz. 18:01 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 9″, 141″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 15 października, godz. 18:10 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 41″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 15 października, godz. 19:18 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 18 października, godz. 17:58 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 13″, 60″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza.

 

Planeta Saturn znajduje się 24° na wschód od Jowisza i o tej samej porze znajduje się na wysokości 14°, bliżej południka centralnego. Saturn dotarł do linii, łączącej gwazdy Nunki i o Sgr, mniej więcej 1° od drugiej z wymienionych gwiazd. Planeta świeci z jasnością +0,5 magnitudo, przy tarczy o średnicy 16″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, miała miejsce w poniedziałek 14 października.

 

 

Mapka pokazuje położenie planety Neptun w trzecim tygodniu października 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Księżyc wschodzi coraz później i zmniejsza blask, tym samym umożliwiając obserwacje słabszych ciał niebieskich. Skorzysta na tym np. planeta Neptun, w zeszłym tygodniu praktycznie niewidoczna. Szczególnie w drugiej części tygodnia, gdy odpowiednie warunki do obserwacji Neptuna rozciągną się do kilku godzin. Planeta oddaliła się już od gwiazdy φ Aquarii na 1°, a jej blask utrzymuje się na poziomie +7,8 magnitudo, a najwyżej nad widnokręgiem znajduje się około godziny 22.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca, planety Uran oraz Miry Ceti w trzecim tygodniu października 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Na początku tygodnia Srebrny Glob świecił prawie maksymalnym blaskiem, gdyż przez pełnię przeszedł w niedzielę 13 października tuż przed północą naszego czasu. Niecałą dobę później jego faza spadła tylko o 1%, cały czas przemieszczając się przez pogranicze gwiazdozbiorów Ryb i Wieloryba. W nocy z poniedziałku 14 października na wtorek 15 października 5,5 stopnia nad Księżycem znajdowała się planeta Uran. Oczywiście wtedy blask naturalnego satelity Ziemi uniemożliwiał obserwację planety, ale pod koniec tygodnia Księżyc odsunie się na północny wschód i zacznie wschodzić kilka godzin po rozpoczęciu nocy astronomicznej. Uran wędruje jakieś 10° na południe od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Barana, a jego blask wciąż wynosi +5,7 magnitudo.

Przedłużając linię, łączącą Hamala z Uranem o 15° trafia się na Mirę, prototypkę całej klasy długookresowych gwiazd zmiennych pulsujących. Na początek listopada przewiduje się maksimum aktywności tej gwiazdy, ale już teraz jej jasność ocenia się na wyraźnie wyżej od 3 magnitudo i może to być najjaśniejsze maksimum tej dekady. W zeszłym sezonie gwiazda była o całe magnitudo słabsza niż teraz, a poprzednio taką jasność osiągała w latach 2010-2011.

Środę 16 października, czwartek 17 października i piątek 18 października Księżyc spędzi w Byku, cały czas zmniejszając fazę. Pierwszego z wymienionych dni Srebrny Glob przeszedł niecałe 9° pod Plejadami, prezentując tarczę, oświetloną w 91%. Dobę poźniej jego faza spadnie do 85% i przetnie on gromadę otwartą gwiazd Hiady. Do Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy Byka, leżącej przypadkowo na tle Hiad, zabraknie Księżycowi 2°. W piątek 18 października tarcza naturalnego satelity Ziemi osłabi swój blask jeszcze bardziej, gdyż jej faza zmniejszy się do 75%. Tej nocy Księżyc zakryje gwiazdę ζ Tauri, czyli południowy róg Byka. Zjawisko będzie widoczne w północnej części Europy, zaś u nas — w północno-zachodniej części kraju, na północ od linii, łączącej mniej więcej Wrocław poprzez Łódź z Warszawą. Zakrycie nastąpi przed godziną 3, natomiast odkrycie — od kilku do kilkudziesięciu minut później, w zależności od odległości do granicy zakrycia. Polskę przetnie południowa granica zjawiska, na której zdarzy sie zakrycie brzegowe, które jest szczególnie atrakcyjne dla obserwatorów takich zjawisk.

Dwie ostatnie noce tego tygodnia Księżyc ma zarezerwowane na odwiedziny gwiazdozbioru Bliźniąt. W sobotę jego tarcza zmniejszy fazę poniżej 70%, docierając w pobliże gwiazd Tejat Prior i Tejat Posterior, czyli η i μ Bliźniąt. Te gwiazdy również zostaną zakryte, lecz tym razem szczęście do możliwości obserwacji zjawisk uśmiechnie się do mieszkańców Azji. W nocy z niedzieli 20 października na poniedziałek 21 października Srebrny Glob pokaże tarczę o fazie około 58% i zakryje kolejną jasną gwiazdę. Tym razem będzie to Wasat, czyli δ Gem. Te zakrycie da się dostrzec w północnej Azji i północno-wschodniej Europie. Niestety w Polsce zjawisko zajdzie przy wschodzie Księżyca, kilka minut po godzinie 22 i tylko w północno-wschodniej części naszego kraju. Ale ze względu na bardzo niskie położenie do zaobserwowania zjawiska potrzebna jest idealna pogoda i odsłonięty widnokrąg.

 

 

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher