Australian Square Kilometre Array Pathfinder – w skrócie ASKAP – to radioteleskop mieszczący się w Australii, 800 km na północ od Perth. Składa się z 36 anten, każda ma 12 m średnicy. Jego budowa zaczęła się w 2009 roku, a w pełni operacyjny jest od 2019 roku.

ASKAP to jeden z prekursorów SKA (Square Kilometer Array), międzynarodowej sieci potężnych radioteleskopów. Główne jej ośrodki mają znajdować się w Afryce Południowej oraz Australii. Dlaczego tam? Na półkuli południowej lepiej widać Drogę Mleczną, a szum radiowy z Ziemi jest najmniejszy. Po ukończeniu SKA będzie 50 razy czulsza i 10 000 razy szybsze niż znane nam dotychczas radioteleskopy.

Talerze składające się na ASKAP pokazane z lotu ptaka.

Celem ASKAP jest sprawdzenie technologii, która w przyszłości ma być częścią SKA. Oprócz testów CSIRO (Australijska agencja do spraw badań naukowych) udostępnia 75% czasu naświetlania różnym projektom badawczym.

Jednym z takich projektów jest EMU – Evolutionary Map of the Universe. Badacze korzystają z ASKAP, żeby spojrzeć w głąb kosmosu i dowiedzieć się, jak formował się wszechświat.

Jedną z zagadek, na które natrafili astronomowie z projektu EMU, to widziane w paśmie radiowym tańczące ze sobą duchy. Są to dwie radiogalaktyki, znajdujące się około miliarda lat świetlnych od Ziemi. W centrum każdej z nich znajduje się supermasywna czarna dziura. Emitują one strumienie elektronów, które są wyginane w przedziwne kształty przez wiatr międzygalaktyczny.

Widmo radiowe dwóch radiogalaktyk zaobserwowane przez ASKAP

Okazało się, że duchy były dopiero początkiem niespodzianek. Polska badaczka Anna Kapińska, członkini projektu, zaobserwowała dziwne zjawisko, nie zaobserwowane dotąd przez żadnego naukowca. Nazwano je ORC – Odd Radio Circles, a po polsku: dziwne koła radiowe. Widoczne są jako olbrzymie, bo mające aż milion lat świetlnych średnicy, koła emisji radiowej. Nie wiadomo, czym są. Naukowcy przypuszczają, że są wywołane przez chmury elektronów, jednak nic nie jest jeszcze pewne.

Pierwszy zaobserwowany ORC. Fale radiowe zaznaczono na zielono.

ASKAP został użyty również do obserwowania FRB (szybkich błysków radiowych) – krótkotrwałych sygnałów radiowych pochodzących prawdopodobnie spoza naszej galaktyki. Pierwszy taki błysk został zaobserwowany w 2007 roku i do dziś naukowcy nie poznali przyczyny tych błysków. CSIRO planuje dodać do teleskopu nowy superkomputer, który będzie w stanie wykrywać FRB szybciej i skuteczniej niż dotychczas. Dzięki temu  badacze będą w stanie odkryć przyczyny tych rozbłysków.

Oprócz nieznanych i niezaobserwowanych dotąd zjawisk ASKAP pozwolił naukowcom sklasyfikować aż 3 miliony nowych galaktyk. Zajął się tym projekt RACS, który udostępnił swoje dane na stronie CSIRO.

 ASKAP już teraz pozwolił naukowcom odkryć nowe zjawiska i galaktyki. Jest on jednak tylko prekursorem SKA, dodatkowo dopiero w pierwszej fazie testów. Kto wie co jeszcze kryje wszechświat w paśmie radiowym?