Al Battani, konkretnie Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Jābir ibn Sinān al-Raqqī al-Ḥarrānī aṣ-Ṣābi al-Battānī, był arabskim uczonym, żyjącym w dziewiątym wieku naszej ery – złotym stuleciu kultury islamu. Swoje życie poświęcił głównie matematyce oraz astronomii. Uznawany jest za jednego z najsłynniejszych uczonych Bliskiego Wschodu. Jego dzieła dosyć szybko przybyły wraz z kupcami do Europy, gdzie uczony zyskał miano Albatenius.

Zgodnie z założeniami arabskiej astronomii, Al Battani prowadził otwartą polemikę z dziełami filozofów starożytnej Grecji, głównie z Almagestem Ptolemeusza. Na podstawie swoich obserwacji wyznaczył, z bardzo dużą dokładnością, długość roku słonecznego. Stworzył również uznawane przez wiele lat za wzór tablice opisujące ruch Słońca i Księżyca. Dokonane przez niego w tym celu pomiary były obarczone mniejszym błędem, niż te wykonane kilka wieków później przez Kopernika w trakcie prac nad jego teorią heliocentryczną. Jako jeden z pierwszych, najprawdopodobniej niezależnie od hinduskiego matematyka Aryabhata, zaczął w obliczeniach używać sinusa oraz częściowo tangensa. Zweryfikował także podaną przez Ptolemeusza wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny ekliptyki, podając jej dokładniejsze przybliżenie.

Al Battani udzielał się także w matematyce. Do naszych czasów przetrwały jego traktaty naukowe zawierające opisy niektórych relacji trygonometrycznych. Na podstawie prac innego arabskiego uczonego, Al Marwaziego, opisał dwie nowe funkcje – secansa i cosecansa – oraz stworzył bardzo dokładne tablice tangensa. Z obliczeń zawartych w Almageście wykluczył obliczenia geometryczne, zastępując je działaniami trygonometrycznymi. Pozwoliło mu to na zwiększenie dokładności otrzymywanych wyników oraz wykonanie wcześniej niemożliwych operacji.

Za jego największe dzieło uznawana jest Księga Tablic Astronomicznych, oparta na obserwacjach perskich, greckich i hinduskich, w której zawarł między innymi opis kwadrantu. O jego innych dziełach wspomina Mikołaj Kopernik w swoim traktacie O Obrotach Sfer Niebieskich. Al Battani przywoływany jest także w pracach Keplera, Tycho Brache i Galileusza.  Mimo że do naszych czasów jego dzieła praktycznie nie przetrwały, a on sam zmarł ponad tysiąc lat temu, jego wpływ na obecną matematykę i astronomię jest odczuwalny do dziś.

Autor

Avatar photo
Jan Nowosielski