Mało znany obłok kosmicznego gazu i pyłu o nazwie Gum 15 jest miejscem narodzin i domem młodych, gorących gwiazd. Gwiazdy te – piękne i śmiertelnie niebezpieczne – uformowały wygląd swojej macierzystej mgławicy, a w miarę dorastania ostatecznie spowodują jej zniszczenie.

Zdjęcie zostało wykonane w ramach programu Kosmicznych Klejnotów ESO (ESO Cosmic Gems) [1] za pomocą instrumentu Wide Field Imager na teleskopie 2,2-metrowym teleskopie MPG/ESO w Obserwatorium La Silla w Chile. Prezentuje obiekt Gum 15 widoczny w konstelacji Żagla, położony około 3000 lat świetlnych od Ziemi [2]. Ten świecący obłok jest dobrym przykładem obszaru HII [3]. Tego rodzaju obłoki tworzą jedne z najbardziej spektakularnych obiektów astronomicznych, które możemy dostrzec, na przykład Mgławicę Orzeł (zawierającą także strukturę zwaną „Filarami Stworzenia”), Wielką Mgławicę w Orionie oraz mniej znany obiekt Gum 15.

Wodór (H) jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem we Wszechświecie, można go znaleźć praktycznie w każdym środowisku zbadanym przez astronomów. Obszary HII nieco się różnią, gdyż zawierają istotne ilości zjonizowanego wodoru – atomów wodoru, które utraciły swoje elektrony na skutek interakcji z fotonami promieniowania ultrafioletowego. Gdy zjonizowane jądro wodoru ponownie przechwytuje elektron, uwalnia światło o charakterystycznej długości fali. To właśnie dzięki temu mgławice takie jak Gum 15 uzyskują czerwonawy kolor – rodzaj świecenia, który astronomowie nazywają linią wodoru alfa (Hα).

W obszarach HII jonizujące fotony pochodzą od młodych, gorących gwiazd i Gum 15 nie jest tutaj wyjątkiem. W centrum zdjęcia widać jedną z gwiazd: HD 74804, najjaśniejszą członkinię gromady gwiazd Collinder 197.

Zwichrowany, nieregularny kształt, który uwypukla piękno mgławicy, jest typowy dla obszarów HII i również jest efektem działania gwiazd znajdujących się wewnątrz. Obszary HII mają różne kształty, ponieważ rozmieszczenie gwiazd i gazu wewnątrz nich jest bardzo nieregularne. Oprócz interesującego kształtu Gum 15 mamy tutaj ciemne pasma przesłaniającego pyłu widoczne w centrum zdjęcia i nieco niebieskiej poświaty od struktur je przecinających. Struktury pyłowe w mgławicy przypominają większą, ale słabszą wersję bardziej znanej Mgławicy Trójlistna Koniczyna (Messier 20), aczkolwiek w tym przypadku lepsza byłaby nazwa nawiązująca do podziału na dwie części, a nie trzy.

W obszarze HII takim jak opisywany, w okresie kilku milionów lat mogą narodzić się tysiące gwiazd. Niektóre z nich wywołują świecenie i rzeźbią kształt mgławicy, aby ostatecznie ją zniszczyć. Gdy nowo narodzone gwiazdy przejdą przez swoje niemowlęce stadia rozwoju, cząstki silnych wiatrów gwiazdowych będą kształtować i rozwiewać gazy wokół nich, a gdy najbardziej masywne gwiazdy zaczną umierać, Gum 15 zginie razem z nimi. Niektóre z gwiazd są tak wielkie, że zakończą swój żywot w eksplozjach jako supernowe i rozrzucą ostatnie ślady po obszarze HII, pozostawiając tylko gromadę młodych gwiazd.

Uwagi

[1] Program Kosmicznych Klejnotów ESO to inicjatywa, w ramach której uzyskiwane są zdjęcia interesujących, intrygujących i wizualnie atrakcyjnych obiektów dla celów edukacyjnych i popularyzacji nauki. Program używa czasu na teleskopach, który z różnych względów nie może być wykorzystany do obserwacji naukowych. Wszystkie zebrane dane są jednak także dostępne dla astronomów poprze archiwum naukowe ESO.

[2] Nazwa obiektu pochodzi od australijskiego astronoma Colina Guma, który w 1955 roku opublikował katalog obszarów HII.

[3] Obszary HII (wymawiane jako “ha dwa”) to wielkie obłoki gazu i pyłu, w których następują gwałtowne procesy narodzin gwiazd – są domami bardzo młodych gwiazd.