Na początku tygodnia Księżyc będzie wschodził jeszcze przed północą, świecąc całkiem jasno, ale pod koniec tygodnia będzie oświetlona mniej niż połowa jego tarczy i będzie można go obserwować niedługo przed świtem. W połowie tygodnia Księżyc minie planetę Saturn. Przez większą część nocy można obserwować słabnącego powoli Jowisza, natomiast wieczorem coraz lepiej widoczna jest Wenus, zaś Mars z Uranem będą tworzyć dość ciasną parę, ale nie tak ciasną, jak to było na początku tego miesiąca z Uranem i Wenus.

Wieczorem, niewiele po zachodzie Słońca, nisko nad zachodnim widnokręgiem można jeszcze obserwować 3 planety Układu Słonecznego: Wenus, która oddala się od Słońca i jest widoczna coraz lepiej oraz Marsa z Uranem, które zbliżają się do Słońca i każdego kolejnego wieczoru świecą na nieboskłonie coraz niżej. W przypadku ostatniej z wymienionych planet kilkanaście następnych dni będzie ostatnimi, kiedy będzie ją można zaobserwować. Potem zbliży się ona za bardzo do Słońca, dążąc do koniunkcji górnej z nim, która będzie miała miejsce 6 kwietnia, czyli za niecały miesiąc. A ponownie dostępna obserwacjom – już na wschodnim nieboskłonie, niewiele przed świtem – będzie dopiero w wakacje. Mars znajdzie się w koniunkcji górnej ze Słońcem w połowie czerwca, zatem będzie go można obserwować trochę dłużej.

W najbliższych dniach godzinę po zmierzchu (na tę porę wykonane są mapki animacji) Wenus będzie zajmowała pozycję około 18° nad zachodnim widnokręgiem, podczas gdy Mars będzie mniej więcej 8° niżej, zaś Uran pod koniec tygodnia o tej porze będzie się wznosił mniej niż 10° nad horyzont. Druga i czwarta planeta Układu Słonecznego będą już dobrze widoczne, natomiast siódmą planetę krążącą wokół Słońca w tym momencie będzie jeszcze trudno dostrzec. Dlatego we wstawce pokazane jest zbliżenie Marsa z Uranem niecałą godzinę później, już na ciemniejszym niebie, gdy przedostatnia planeta Układu Słonecznego powinna być lepiej widoczna, choć to nie jest takie pewne, ponieważ będzie wtedy już naprawdę nisko, na wysokości zaledwie 4° nad zachodnim widnokręgiem. Podałem tam również odległość między Marsem a Uranem. Pod koniec tygodnia Wenus będzie świeciła blaskiem -4 magnitudo, a jej tarcza będzie miała średnicę 13″ i fazę 83%, tarcza Czerwonej Planety będzie oświetlona w 98% i będzie miała średnicę 4″ oraz jasność +1,3 wielkości gwiazdowej, natomiast Uran będzie miał jasność obserwowaną +5,9 wielkości gwiazdowej, przy tarczy o średnicy 3″ i fazie 100%.

Wysoko nad ekliptyką i planetami znajduje się Kometa Lovejoya (C/2014 Q2), która mimo tego, że oddala się od Słońca i jednocześnie od naszej planety, wciąż świeci dość jasno, ocenia się, że jej sumaryczna jasność nadal przekracza 6 magnitudo! Godzinę po zmierzchu kometa znajduje się na wysokości mniej więcej 50° nad południowo-zachodnim widnokręgiem, ale jest wtedy niewidoczna ze względu na jasne tło nieba. Na jej obserwacje trzeba poczekać, aż się zrobi ciemno, czyli przynajmniej do godziny 19, a najlepiej do 19:30. Do tego momentu jej wysokość nad widnokręgiem zmniejszy się jedynie o jakieś 5°. A dzięki bliskości jasnej gwiazdy Kasjopei z jej odszukaniem nie powinno być najmniejszego problemu. Wystarczy dysponować lornetką, a na ciemnym niebie być może da się tę kometę dostrzec bez pomocy przyrządów optycznych.

W tym tygodniu kometa minie jedną z jaśniejszych gwiazd Kasjopei, tworzącej charakterystyczne „W” tego gwiazdozbioru, zwaną Ruchbach, oznaczaną na mapach nieba także grecką literą δ i świecącą z jasnością obserwowaną +2,6 magnitudo. W poniedziałek 9 marca kometa będzie odległa od gwiazdy Ruchbach o ponad 2°, ale do niedzieli 15 marca dystans między tymi ciałami zmniejszy się do zaledwie 12 minut kątowych, czyli będzie 2,5 raza mniejszy od średnicy kątowej Słońca, czy Księżyca. Wcześniej, bo od poniedziałku do środy, kometa będzie przechodzić blisko znanej gromady otwartej gwiazd NGC 457, od układu tworzących ją gwiazd zwaną także E.T. Na początku tygodnia Kometa Lovejoya przejdzie niewiele ponad 50' na wschód od tej gromady gwiazd.

Dokładną pozycję Komety Lovejoya (C/2014 Q2) można odczytać z mapki, przygotowanej przez Janusza Wilanda w swoim programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Jowisza w drugim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Po zmierzchu coraz wyżej nad widnokręgiem przebywa największa planeta Układu Słonecznego, czyli Jowisz. O godzinie podanej na mapkach animacji z Wenus, Marsem i Uranem Jowisz znajduje się już na wysokości ponad 30°, a pod koniec tygodnia – nawet prawie 40°. Jowisz także chowa się pod horyzontem wyraźnie przed świtem, czyni to już godzinę przed wschodem Słońca. Najwyżej nad horyzontem planeta przebywa ok. godz. 21:30, zajmuje wtedy pozycję mniej więcej 55° nad południowym widnokręgiem. Jowisz wciąż jeszcze porusza się ruchem wstecznym i będzie tak jeszcze przez kilka tygodni. W kwietniu ruch Jowisza zmieni się na prosty, tym samym zacznie się szybkie zmniejszanie się średnicy kątowej i jasności Jowisza. Ale na razie Jowisz świeci blaskiem -2,4 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma wciąż dużą średnicę 43″. Odległość Jowisza od gromady otwartej gwiazd M44 zmalała już do nieco ponad 6°, a jednocześnie odległość od Regulusa – czyli najjaśniejszej gwiazdy Lwa – urosła do ponad 16°.

Jak zawsze sporo się będzie działo w układzie księżyców galileuszowych Jowisza, nie zabraknie przejść księżyców ze swoimi cieniami na tle tarczy ich planety macierzystej, a także wzajemnych zakryć i zaćmień księżyców galileuszowych. Szczególnie warto polecić noce z 13 na 14 oraz z 14 na 15 marca, czyli z piątku na sobotę i z soboty na niedzielę:

• Noc 13/14 marca: o zmierzchu (17:42) Io na zachód od tarczy Jowisza, Europa i Kallisto – na wschód, dość daleko od siebie, ale odległość między tymi księżycami będzie się systematycznie zmniejszać. Ganimedes będzie wtedy za Jowiszem i jednocześnie w jego cieniu i będzie niewidoczny. Io i Kallisto będą się zbliżały do Jowisza, natomiast Europa będzie się oddalać. Przed 21 Io schowa się za Jowiszem. 10 minut przed północą z jowiszowego cienia wyjdzie Ganimedes, a niecały kwadrans później zrobi to Io i od tego momentu wszystkie 4 księżyce galileuszowe będą na wschód od tarczy Jowisza, w kolejności: Io, Ganimedes, Europa, Kallisto. Chwilę później na Ganimedesie pojawi się cień Io, a następnie Europa znieruchomieje, ponieważ znajdzie się na zakręcie swojej drogi wokół Jowisza, zaś pozostałe 3 księżyce będą się do niej zbliżać. Niestety do zachodu największej planety Układu Słonecznego pozostanie w tym momencie niewiele czasu i z Polski nie będzie można już obserwować mijania się Europy z Kallisto, do których dołączy Ganimedes.
• Noc 14/15 marca: o zmierzchu (godz. 17:44) wszystkie księżyce galileuszowe na wschód od tarczy Jowisza: Io tuż przy tarczy, potem para Kallisto-Europa, a najdalej – Ganimedes. Pierwsze 3 księżyce będą się zbliżać do swojej planety macierzystej, natomiast Ganimedes będzie się oddalać. Ok. 18:06 Io wejdzie na tarczę Jowisza, zaś ok. 18:54 – jej cień. Europę i Kallisto początkowo będzie dzielił dystans 9″, ale stopniowo będzie się on zmniejszał i ok. godz. 19:57 Europa wyprzedzi Kallisto, mijając ją w odległości 3″, a potem odległość ta ponownie zacznie rosnąć. Ok. godz. 20:24 Io zejdzie z tarczy Jowisza, a 50 minut później zrobi to jej cień. Tuż po północy Europa zamelduje się na tarczy Jowisza, a kwadrans przed 2 – jej cień. Kolejne 45 minut później – o 2:30 – na tarczy Jowisza pojawi się Kallisto i przez 28 minut, czyli prawie do godz. 3, na tarczy Jowisza będą 2 księżyce galileuszowe, a pomiędzy nimi, prawie na środku tarczy – jeden cień. Do zachodu Jowisza cień Europy zdąży zejść z tarczy, a Kallisto dotrze na środek tarczy piątej planety Układu Słonecznego.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej liście:

• 9 marca, godz. 20:16 – wyjście Europy z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 9 marca, godz. 22:31 – zakrycie Europy przez Ganimedesa, 79″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
• 9 marca, godz. 22:35 – zakrycie Europy przez Ganimedesa (koniec),
• 10 marca, godz. 0:35 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (początek),
• 10 marca, godz. 0:43 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (koniec),
• 10 marca, godz. 3:06 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 11 marca, godz. 5:12 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 11 marca, godz. 20:17 – zakrycie Io przez Europę, 110″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
• 11 marca, godz. 20:23 – zakrycie Io przez Europę (koniec),
• 11 marca, godz. 21:29 – zaćmienie Io przez Europę (początek),
• 11 marca, godz. 21:36 – zaćmienie Io przez Europę (koniec),
• 12 marca, godz. 2:30 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 12 marca, godz. 23:38 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 13 marca, godz. 0:26 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 13 marca, godz. 1:56 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 13 marca, godz. 2:44 – zejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 13 marca, godz. 3:21 – minięcie się Io i Europy w odległości 1″, 35″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
• 13 marca, godz. 4:26 – zaćmienie Europy przez Io (początek),
• 13 marca, godz. 4:31 – zaćmienie Europy przez Io (koniec),
• 13 marca, godz. 5:06 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 13 marca, godz. 20:58 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 13 marca, godz. 23:48 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 14 marca, godz. 0:04 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 14 marca, godz. 0:16 – zaćmienie Ganimedesa przez Io (początek),
• 14 marca, godz. 0:43 – zaćmienie Ganimedesa przez Io (koniec),
• 14 marca, godz. 18:06 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 14 marca, godz. 18:54 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 14 marca, godz. 19:57 – minięcie się Europy i Kallisto w odległości 3″, 59″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 14 marca, godz. 20:24 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 14 marca, godz. 21:14 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 15 marca, godz. 0:04 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 15 marca, godz. 1:44 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 15 marca, godz. 2:30 – wejście Kallisto na tarczę Jowisza,
• 15 marca, godz. 2:58 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 15 marca, godz. 4:40 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 15 marca, godz. 18:34 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 16 marca, godz. 2:33 – zakrycie Europy przez Kallisto, 192″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
• 16 marca, godz. 2:44 – zakrycie Europy przez Kallisto (koniec).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca i Saturna w drugim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej części nocy na nieboskłonie pojawia się Księżyc. Początkowo będzie on jeszcze dość jasny, w poniedziałkowy poranek jego tarcza będzie oświetlona w 90%, ale każdej kolejnej nocy Srebrny Glob będzie świecił coraz słabiej. W piątek 13 marca Księżyc przejdzie przez ostatnią kwadrę, natomiast tydzień zakończy w fazie 34%. Ten tydzień Księżyc rozpocznie w gwiazdozbiorze Panny, odwiedzając Spikę, czyli najjaśniejszą gwiazdę tej konstelacji. W następnych nocach naturalny satelita Ziemi odwiedzi konstelacje Wagi, Skorpiona, Wężownika i Strzelca, spotykając się po drodze m.in. z Saturnem i Antaresem.

Jak wspomniałem w poprzednim akapicie drugi tydzień marca Księżyc rozpocznie w gwiazdozbiorze Panny, wschodząc ok. godz. 20:35 jeszcze w niedzielę 8 marca. W tym momencie jego tarcza będzie oświetlona w 91%, a 3° prawie dokładnie pod nim będzie się znajdowała Spika. Do godziny podanej na mapce Srebrny Glob zdąży się przesunąć na południowy zachód, a jego faza spadnie o 1%. Dystans między nim a Spiką pozostanie na poziomie 3°.

W środę 11 marca tarcza naturalnego satelity Ziemi będzie oświetlona w 76%. Do tego dnia dotrze on do gwiazdozbioru Wagi. Rok temu oznaczałoby to, że blisko Księżyca jest Saturn, jednak w tym roku szósta planeta Układu Słonecznego przeniosła się do gwiazdozbioru Skorpiona i na dogonienie Saturna Księżyc potrzebuje dodatkowego dnia. Natomiast w środę o godzinie podanej na mapce mniej więcej 6° nad Księżycem będzie świeciła gwiazda Zuben Eschamali, natomiast trochę ponad stopień bliżej, na godzinie 4, będzie można dostrzec drugą jasną gwiazdę Wagi – Zuben Elgenubi. Planeta Saturn będzie się wtedy znajdowała ponad 15° na wschód od Księżyca.

Czwartek 12 marca i piątek 13 marca to poranki, które Księżyc ma zarezerwowane właśnie na spotkanie z Saturnem oraz z Antaresem, czyli najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Skorpiona. W czwartek nad ranem Księżyc będzie oświetlony w 66%, a po godzinie 4 będzie on górował na wysokości około 20°. 2,5 stopnia pod nim będzie się znajdowała gwiazda Graffias, zaś kolejne 2,5 stopnia dalej, ale bardziej na zachód – druga z jasnych gwiazd charakterystycznego łuku gwiazd w północno-zachodniej części Skorpiona, czyli Dschubba. Saturn będzie świecił jakieś 3° od Księżyca, na godzinie 8. 11° na południowy wschód od Srebrnego Globu będzie znajdował się Antares. Dobę później faza Księżyca spadnie do 58% i będzie on tworzył trójkąt prawie równoramienny z Saturnem i Antaresem o długości ramion ok. 10°. W tym momencie odległość między Saturnem a Antaresem będzie wynosiła 8°.

Sam Saturn jest obecnie na zakręcie pętli kreślonej w tym roku na niebie. Zmiana ruchu z prostego na wsteczny będzie miała miejsce dokładnie w niedzielę 15 marca, co oznacza, że właśnie zaczyna się najlepszy okres widoczności planety z pierścieniami w tym roku. Niestety Saturn jest już tą planetą, dla której wahania odległości od Ziemi nie mają aż tak dużego znaczenia, jak w przypadku Merkurego, Wenus, Marsa i Jowisza. Dlatego jasność Saturna, która teraz wynosi +0,4 magnitudo, do opozycji – przypadającej w tym roku 23 maja – zwiększy się do 0 magnitudo, co nie jest tak mało, ale jego tarcza (mająca obecnie średnicę 17″) urośnie tylko o 2″. Saturn swojego zakrętu na niebie dokonuje niecałe 0,5 stopnia od gwiazdy ν Scorpii i w najbliższych kilkunastu dniach odległość między tymi ciałami niebiańskimi zmieni się bardzo niewiele. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem zachodnia) przypada w sobotę 14 marca.

Dwa ostatnie poranki tego tygodnia Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Strzelca. W sobotę 14 marca jego tarcza będzie oświetlona w 46%, dobę później – o 11% mniej. Pierwszego z wymienionych dni Srebrny Glob przejdzie odpowiednio 6 i 4 stopnie na północ od znanych mgławic M20 Trójlistna Koniczyna i M8 Laguna. Tego samego ranka Księżyc zakryje również gromadę otwartą M23 jednak uczyni to dopiero w ciągu dnia. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie się znajdował jakieś 70 minut kątowych na zachód od M23. W tym samym momencie jakieś 7,5 stopnia na prawo od Księżyca będą się znajdowały inne znane obiekty z Katalogu Messiera: M17 – Mgławica Omega oraz gromada otwarta M18. Dobę później naturalny satelita Ziemi przesunie się kolejne kilkanaście stopni na wschód i będzie świecił niecałe 8° od Nunki – drugiej co do jasności gwiazdy w konstelacji Strzelca.