Zaczyna się przedostatni miesiąc 2016 roku. Noce są już długie – trwają już ponad 14 godzin – ale jednocześnie często zamglone i zachmurzone. Stąd szans na obserwacje nieba z reguły jest mniej, niż w miesiącach wcześniejszych. Gdyby niebo się rozpogodziło, to w najbliższych dniach można będzie powrót Księżyca na niebo wieczorne, gdzie spotka się z trzema planetami Układu Słonecznego, kolejno będą to Wenus, Saturn oraz Mars, a następnie zakryje gwiazdę 5. wielkości 43 Sagittarii. Przez większą część nocy widoczne są planety Neptun i Uran, natomiast przed świtem coraz wyżej wznosi się planeta Jowisz.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Księżyca, Wenus, Saturna i Marsa w pierwszym tygodniu listopada 2016 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Pierwszy tydzień listopada będzie obfitował w zdarzenia na niebie wieczornym, niestety nisko nad południowo-zachodnim widnokręgiem. W minioną niedzielę 30 października Księżyc przeszedł przez nów. Na szczęście ekliptyka o tej porze doby powoli zaczyna się wznosić i na pojawienie się Srebrnego Globu nie trzeba będzie czekać długo. Już we wtorek 1 listopada będzie go można próbować dostrzec tuż po zajściu Słońca nisko nad południowo-zachodnim horyzontem. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie miał fazę 3% i będzie zajmował pozycję na wysokości niecałych 2° i jego odnalezienie nie musi być proste. Do tego celu można wykorzystać bardzo jasną planetę Wenus, którą od naturalnego satelity Ziemi będzie wtedy dzieliło jakieś 18°. Po drodze, trochę nad linią łączącą planetę z Księżycem będzie świecił trudniejszy do odnalezienia ze względu na dużo mniejszą jasność Saturn, który będzie się znajdował względem Wenus na godzinie 1, nieco ponad 4° od niej. Dobę później tarcza Księżyca będzie oświetlona w 8% i zbliży się od do najjaśniejszej na naszym niebie planety na niecałe 9°, natomiast Saturn będzie świecił na linii łączącej Księżyc z Wenus, około 4° od Księżyca. W tym tygodniu Wenus będzie świeciła blaskiem -4 wielkości gwiazdowe, zaś jej tarcza będzie miała średnicę 14″ i fazę 76%, natomiast jasność Saturna to +0,5 magnitudo, przy tarczy średnicy 15″. Początkowo Saturn będzie nieco wyżej od Wenus, ale w drugiej części tygodnia będzie odwrotnie. Obie planety będą wędrowały około 2° nad linią horyzontu. Ze względu na tak niekorzystne już położenie Saturna nie będę już podawał pozycji jego największego księżyca Tytana. W czwartek 3 listopada faza Księżyca urośnie do 13%, zaś Wenus będzie się znajdowała około 7,5 stopnia pod Księżycem. W drugiej części tygodnia Wenus przejdzie bardzo blisko gwiazdy 3. wielkości θ Ophiuchi. Niestety do największego zbliżenia tych ciał niebieskich dojdzie, gdy będą one pod horyzontem. W piątek 4 listopada Wenus będzie 40 minut kątowych od θ Oph na zachód, zaś dobę później – 33′ na wschód.

Drugą część tygodnia Srebrny Glob spędzi w gwiazdozbiorze Strzelca, a na sam koniec przejdzie do sąsiedniego gwiazdozbioru Koziorożca. W sobotę 5 listopada, gdy dotrze on już do wschodnich obszarów tej konstelacji, będzie on prezentował tarczę oświetloną w 29%. Około 10° na wschód od naturalnego satelity Ziemi świecić będzie planeta Mars, zaś 9° prawie dokładnie pod nim świecić będzie gwiazda Nunki. Tego wieczoru dojdzie do zakrycia gwiazdy 43 Sagittarii, której jasność obserwowana wynosi +4,9 magnitudo. Niestety ciekawsza część zjawiska, zakrycie przy ciemnym brzegu naturalnego satelity Ziemi, dojdzie na jeszcze jasnym niebie, niecałe 40 minut po zachodzie Słońca. Odkrycie nastąpi ponad godzinę później, już na całkowicie ciemnym niebie. Całe zjawisko będzie dobrze widoczne we wschodniej części Europy, na Bliskim Wschodzie, w Egipcie i Libii. Dokładne momenty początku i końca zjawiska w Polsce podaje poniższa tabela:

Ostatniego dnia tego tygodnia Księżyc będzie miał już fazę 39% i będzie już świecił na tle gwiazdozbioru Koziorożca. Nieco ponad 5° pod nim, jeszcze w konstelacji Strzelca, znajdowała się będzie planeta Mars. Czerwona Planeta oddaliła się od Saturna już na ponad 43° i choć blask obu planet jest coraz bardziej zbliżony do siebie – obecnie Mars świeci blaskiem +0,4 wielkości gwiazdowej – ale ze względu na odległość między nimi nie tak łatwo je porównać ze sobą. Średnica tarczy czwartej planetu od Słońca spadła już do 7 sekund kątowych, zaś faza wynosi 86%.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Neptuna, Urana i Ceres w pierwszym tygodniu listopada 2016 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Na obserwacje dwóch kolejnych planet – Neptuna i Urana, trzeba poczekać, aż się bardziej ściemni. Pierwsza z wymienionych planet góruje około godziny 19:30 i porusza się wciąż ruchem wstecznym, ale za 2 tygodnie zmieni kierunek ruchu na prosty, przez co obecnie zwalnia już prędkość przesuwania się wśród gwiazd, przygotowując się do pokonania zakrętu. Neptun oddalił się od gwiazdy λ Aquarii na odległość 2,5 stopnia, a jej blask powoli spada i zmniejszył się do +7,9 magnitudo.

Druga z planet znajduje się ponad 43° na północny wschód od Neptuna. Od jej opozycji nie minął jeszcze miesiąc, zatem dość szybko zbliża się ona do gwiazdy ζ Psc, do której dystans zmniejszy się do 1,5 stopnia. Uran świeci blaskiem +5,7 magnitudo i gdy tylko odnajdzie się odpowiedni fragment nieba, nie powinno być problemu z jego identyfikacją w lornetce, czy teleskopie.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Jowisza w pierwszym tygodniu listopada 2016 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Nad samym ranem nisko nad wschodnim widnokręgiem świeci planeta Jowisz. Godzinę przed wschodem Słońca Jowisz zajmuje pozycję już na wysokości 17°. 2,5 stopnia nad nim świeci jedna z jaśniejszych gwiazd Panny, Porrima, zaś 12° na godzinie 7 względem niego – najjaśniejsza w Pannie gwiazda Spica. Jowisz świeci blaskiem -1,7 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 31″. Można już próbować obserwować cztery najjaśniejsze księżyce tej planety i wędrówkę ich oraz ich cieni po tarczy planety. Lista możliwych do obserwowania z terenu Polski zjawisk pokazuje poniższa lista (na podstawie strony Sky and Telescope):

• 31 października, godz. 5:24 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 31 października, godz. 6:00 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 1 listopada, godz. 3:55 – od wschodu Jowisza cień Europy w północno-wschodniej ćwiartce planety,
• 1 listopada, godz. 4:14 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 1 listopada, godz. 4:18 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 1 listopada, godz. 5:26 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 1 listopada, godz. 5:44 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza.