Zdjęcie w tle: NASA/JPL-Caltech
Uran – siódma planeta od Słońca, trzecia największa pod względem wielkości i czwarta pod względem masy. Chociaż z bliska widzieliśmy ją tylko raz, z tej oraz innych obserwacji na odległość wyciągnęliśmy wiele wniosków.
Charakterystyka planety
- Typ planety: gazowy olbrzym/lodowy olbrzym
- Masa: 8,681 × 1025 kg
- Promień: 25362 km
- Mimośród: 0,0469
- Półoś wielka: 2,867 × 109 km
- Okres orbitalny 30687 dni
- Liczba Księżyców: 27
Historia badań
Uran był wielokrotnie obserwowany przed jego poprawnym zidentyfikowaniem, jednak wtedy często mylono go z gwiazdą. Gdy 13 marca 1781 roku astronom William Herschel skierował swój teleskop w stronę domniemanej gwiazdy, zauważył, że badany obiekt nie może nią być. Na początku uważał, że ma do czynienia z kometą, jednak brakowało jej zarówno warkocza, jak i otoczki gazowej, a jak się później okazało, poruszała się po orbicie kołowej wokół Słońca. Ustalono wtedy, że ciało uważane wcześniej za gwiazdę, w rzeczywistości jest planetą. Odkrycie to potwierdzono i powszechnie uznano, częściowo dzięki obserwacjom astronoma Johanna Elerta Bode.
William Herschel, poproszony o nadanie imienia odkrytej przez siebie planecie, zaproponował nazwę Georgium Sidus (Gwiazda Jerzego), na cześć swojego protektora i króla angielskiego Jerzego III. Zamiast tego jednak, planecie została nadana nazwa Uran, na cześć greckiego króla nieba, którą zaproponował Johann Bode.
Struktura wewnętrzna i zewnętrzna
Model struktury wewnętrznej Urana mówi o istnieniu 3 warstw: skalistego jądra, lodowej powłoki oraz zewnętrznej atmosfery wodorowo-helowej.
Uran posiada trzynaście znanych nam pierścieni. Na początku zaobserwowano tylko 9 z nich, które dzisiaj uważamy za główne. Są to pierścienie wąskie o ciemnoszarym kolorze. Następne 4 zostały odkryte w kolejnych latach.
Zdjęcie Urana, zrobione przez NIRCam 6 lutego 2023 roku, ukazujące pierścienie planety.
Geologia planety
Uran jest drugą w Układzie Słonecznym najmniej gęstą planetą. Wynika to z faktu, iż na około 80% jego masy składają się „lodowe” substancje, takie jak woda, metan i amoniak, które nie tworzą jednak lodu znanego nam z Ziemi, ale gorący, gęsty płyn, zwany oceanem wodno-amoniakalnym. Lodowy płaszcz okala niewielkie, skaliste jądro planety, w pobliżu którego temperatura osiąga wartości równe około 4982 stopni Celsjusza.
Atmosfera i klimat
Atmosfera Urana składa się głównie z wodoru i helu, z niewielką ilością metanu oraz śladowymi ilościami wody i amoniaku. Planeta zawdzięcza swój niebieski kolor właśnie metanowi, który pochłania czerwoną składową białego światła. Temperatura atmosfery może spaść nawet do -224,2 stopni Celsjusza.
Wiatry w okolicach równika planety wieją w kierunku przeciwnym do kierunku jej obrotu. Jednak bliżej biegunów wiatr zmienia swój bieg i wieje zgodnie z kierunkiem obrotu Urana.
Uran jest jedyną planetą, której oś obrotu znajduje się pod kątem prostym do płaszczyzny obrotu. To wyjątkowe nachylenie powoduje, że na Uranie występuje niespotykany rozkład pór roku w stosunku do innych planet w Układzie Słonecznym. Przez prawie jedną czwartą roku Słońce świeci bezpośrednio nad jednym z biegunów, pogrążając drugą połowę planety w trwającej 21 lat ciemnej zimie.
Zdjęcie Urana wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a w roku 2000. Oprócz samej planety widoczne są cztery jej pierścienie oraz dziesięć z dwudziestu siedmiu księżyców.
Misje badające Urana
Jedynym statkiem kosmicznym, który kiedykolwiek dotarł do Urana, była sonda NASA Voyager 2, która podczas przelotu 24 stycznia 1986 roku zebrała wiele przydatnych informacji o samej planecie, jej księżycach i pierścieniach – odkryła 10 naturalnych satelitów Urana oraz 2 nowe pierścienie.
Koncepcja artystyczna przedstawiająca sondę kosmiczną Voyager na tle gwiazd.
Wiele zdjęć Urana pochodzi również z jego obserwacji prowadzonych przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a, Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba lub inne teleskopy naziemne, takie jak np. Teleskopy Kecka.
Zorganizowanie nowej misji badającej Urana zostało określone przez NASA jako jeden z priorytetowych celów na najbliższą dekadę badania Wszechświata.
Korekta – Maks Celiński, Matylda Kołomyjec
