Nowe, wnikliwe obserwacje młodej mgławicy planetarnej, przeprowadzone przy użyciu Kosmicznego Teleskopu Hubble’a, dowiodły słuszności pewnej teorii, przewidującej obecność w obiektach tego typu gazowych fal uderzeniowych pędzących z prędkościami naddźwiękowymi.

Gwiazdy podobne do Słońca u schyłku istnienia wyrzucają dużą część swej materii, tworząc mgławicę planetarną. To właśnie się dzieje z obiektem o nazwie OH231.8+4.2. Jest to młoda mgławica planetarna otaczająca chłodną, umierającą gwiazdę. Mgławica jest znana pod wieloma nazwami, między innymi pod określeniem Mgławica Zgniłe Jajo. Ten pseudonim wziął się z obecności dużej ilości siarki, która ma podobny zapach, co produkt spożywczy przytoczony w nazwie.

Cała mgławica powstała z gazu emitowanego przez gwiazdę. Gaz rozchodzi się w 2 przeciwnych kierunkach, osiągając przy tym zawrotne prędkości dochodzące niekiedy do 1,5 miliona kilometrów na godzinę (416 km/s). Emisja gazu jest tak wydajna, że większość masy układu znajduje się po 2 przeciwnych stronach gwiazdy (kolor żółty).

Hiszpańsko-amerykańska grupa astronomów, używając HST, starała się dowiedzieć, w jaki sposób materia jest wypychana poza te 2 główne strumienie (kolor niebieski). Za powstanie takich „odchyleń” materii, zgodnie z teorią, są odpowiedzialne fale uderzeniowe powstające przy tak wysokich prędkościach propagacji gazu. Po zderzeniu się takich fal uderzeniowych, energia wyzwala się w postaci ciepła i promieniowania, a materia rozrzucana jest na boki. Wyniki symulacji komputerowych opowiadały się za takim wyjaśnieniem, jednak dotąd nie zaobserwowano tego zjawiska w rzeczywistości.

Zdjęcia mgławicy OH231.8+4.2 ukazują fale uderzeniowe bardzo wyraziście. Używając filtrów, które przepuszczają światło tylko podgrzanych (przez fale uderzeniowe) atomów wodoru i azotu, astronomowie uzyskali wyrazisty, „bąblowy” kształt fal.

Na tym i innych, bardziej dokładnych zdjęciach można dojrzeć fale uderzeniową: tę właściwą i wsteczną, która się odbiła od części materii wolniejszej i powraca do gwiazdy. Zjawisko widoczne na zdjęciu, według naukowców, rozpoczęło się zaledwie 800 lat temu. W ciągu najbliższego 1000 lat OH231.8+4.2 przekształci się w pełnowymiarową mgławicę planetarną.

Mgławica OH231.8+4.2 znajduje się w odległości 5000 lat świetlnych od nas. Jej średnica wynosi 1,4 roku świetlnego.

Autor

Andrzej Nowojewski