O obiekcie:
Przeglądając listę obiektów w Katalogu Messiera, w większości natrafimy na gromady gwiazd, galaktyki oraz mgławice. Jest jednak obiekt, który typem nie pasuje do pozostałych – układ podwójny gwiazd. Dlaczego Messier włączył go do swojego spisu obiektów i nadał mu numer M40? Istnieją na ten temat dwie hipotezy. Jedna mówi, że astronom poszukiwał mgławicy, którą wcześniej obserwował Jan Heweliusz. Nie mógł jej jednak znaleźć, więc w jej miejsce skatalogował gwiazdy, które zaobserwował. Nie znaczy to jednak, że Heweliusz nie znalazł tam obiektu podobnego do mgławicy. W bliskim sąsiedztwie M40 znajdują się dwie galaktyki spiralne trochę ciemniejsze od układu podwójnego. Możliwe, że gdyby Charles Messier dysponował większym teleskopem, byłby w stanie je zaobserwować. Druga hipoteza przedstawia M40 po prostu jako pomyłkę Messiera przy wyszukiwaniu obiektów głębokiego nieba.
Jednak na Francuzie historia obserwacji M40 się nie kończy, ale przez kilkadziesiąt następnych lat nikt nie mógł ich później zlokalizować. Dopiero w 1863 r., 99 lat po obserwacjach Messiera, Friedrich Winnecke odkrył je po raz drugi i dołączył do swojego katalogu gwiazd wielokrotnych. Winnecke 4, bo pod taką nazwą układ jest bardziej znany, jest układem podwójnym optycznie, czyli gwiazdy nie są ze sobą związane grawitacyjnie. W rzeczywistości znajdują się w dużej odległości od siebie. Zostało to potwierdzone dzięki obserwacjom sondy GAIA, która zmierzyła odległości do obu gwiazd. Składnik A znajduje się w odległości ok. 317 parseków (1033 lat świetlnych), a składnik B – ok. 146 parseków (475 lat świetlnych). Wcześniej brak oddziaływania grawitacyjnego między gwiazdami podejrzewano ze względu na rosnącą odległość kątową między nimi. Od obserwacji Winneckego do końca XX wieku zmieniła się ona o 3,5 sekund łuku.
Podstawowe informacje:
- Typ obiektu: gwiazda podwójna
- Numer w katalogu NGC: brak
- Jasność: 9,6m
- Gwiazdozbiór: Wielka Niedźwiedzica
- Deklinacja: 58°04’58”
- Rektascensja: 12h 23m 12s
Jak obserwować:
Do obserwacji tego układu podwójnego najlepiej posłużyć się lornetką lub małym teleskopem. M40 znajduje się w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy, który jest widoczny z Polski przez cały rok. Najłatwiej ją zlokalizować na przedłużeniu gwiazd γ UMa i δ UMa – Phecdy i Megreza, “kół” Wielkiego Wozu od strony dyszla. M40 znajduje się trochę powyżej tego asteryzmu.