Mars to czwarta planeta od Słońca. Jego cechą charakterystyczną jest widoczna z Ziemi rdzawoczerwona barwa. Starożytnym Rzymianom kojarzyła się ona z pożogą wojenną, w wyniku czego nadali czerwonej planecie imię boga wojny. Posiada dwa księżyce, Fobosa i Deimosa, których nazwy pochodzą od synów greckiego boga wojny – Aresa i oznaczają kolejno Strach oraz Trwogę.
Ruchy Marsa
Okres obrotu Marsa jest bardzo zbliżony do długości ziemskiej doby. Wynosi on około 24 godziny i 37 minut. Marsjańska doba słoneczna jest dłuższa od okresu obrotu wokół własnej osi o 2 minuty i ma swoją własną nazwę – sol. Obrót czerwonej planety wokół Słońca jest prawie dwa razy dłuższy niż ziemski rok i wynosi 687 dni. Zmienność jego jasności podczas tego ruchu jest największą w Układzie Słonecznym (zmiany zachodzą od 1,8 magnitudo w pobliżu koniunkcji do -2,91 w opozycji w peryhelium).
Orbita Marsa jest nachylona pod kątem 25,19°. Jest to wartość zbliżona do ziemskiego nachylenia, w wyniku czego pory roku na obu planetach wyglądają podobnie.
Budowa wewnętrzna i ukształtowanie powierzchni
Charakterystyczna czerwona barwa Marsa bierze się z obecności na jego powierzchni tlenku żelaza (III), głównego składnika rdzy. Mars w odróżnieniu od Ziemi jest nieaktywny geologicznie i tektonicznie.
Na jego powierzchni znajduje się Olympus Mons. Jest to największa góra w Układzie Słonecznym. Wznosi się na około 25 kilometrów ponad otaczającą ją równinę i mierzy 624 kilometry średnicy u podstawy. Jest wygasłym wulkanem. Następną rekordową strukturą jest obszar Valles Marineris – największy kanion w naszym układzie. Pęknięcie powstało prawdopodobnie w wyniku stygnięcia planety miliardy lat temu. Kanion ma długość 5000 km, szerokość 200 km oraz głębokość dochodzącą nawet do 11 km.
Zdjęcie rekordowego kanionu w Valles Marineris.
Na obu biegunach można znaleźć, podobne jak na Ziemi, czapy lodowe. Składają się one jednak z wody oraz zestalonego CO2. Północna czapa ma znacznie większy zasięg niż południowa. Północna czapa w lecie sublimuje całkowicie, południowa zaś zajmująca mniejszą powierzchnię, ale mająca 8 razy grubszą grubość nigdy nie sublimuje całkowicie.
Atmosfera
Kiedy słyszy się o Marsie, na myśl przychodzi gorąca temperatura. Nie jest jednak zgodne z prawdą. Najwyższe temperatury na Czerwonej Planecie osiągają zaledwie 27°C, najniższe spadają aż do -130°C. Z powodu braku magnetosfery cząstki wiatru słonecznego z łatwością mogą odrywać cząsteczki atmosfery. Na przestrzeni lat Mars utracił 2/3 lub więcej swojej atmosfery. Spowodowało to zmianę klimatu z ciepłego i wilgotnego na suchy i zimny, jaki obecnie widzimy. W skład atmosfery wchodzi głównie dwutlenek węgla (95%), azot (3%), argon (1,6%) oraz niewiele tlenu i wody. Powodem jej lekkiego żółtobrązowego zabarwienia jest duża ilość pyłu unoszącego się w powietrzu.
Trzeci rekord należący do Czerwonej Planety to największe burze piaskowe w Układzie Słonecznym. Występują one przeważnie lokalnie, ale od 1924 roku zaobserwowano również 9 burz obejmujących całą planetę. Prędkość ich wiatru osiąga wartości do 300 km/h. Częstotliwość ich występowania zwiększa się zgodnie ze zmniejszaniem się odległości Marsa od Słońca. Zależność ta zachodzi, gdyż bliżej Słońca powierzchnia Marsa jest silniej ogrzewana. Burze są zjawiskiem wyjątkowo niebezpiecznym z punktu widzenia misji badawczych. Do powierzchni nie docierają wtedy promienie słoneczne i wszystko zostaje pokryte warstwą pyłu. Ma to negatywny wpływ na urządzenia pracujące na powierzchni, zwłaszcza na panele słoneczne.
Dwa zdjęcia wykonane w 2001 roku przez amerykańską sondę Mars Global Surveyor obrazują burzę piaskową na Marsie. Po lewej Mars przed burzą, a po prawej w jej trakcie.
Badania
Mars jest najlepiej zbadaną (zaraz po Ziemi) planetą Układu Słonecznego. Historia jego podboju jest jednak raczej tragiczna. Pierwszą misją wysłaną w jego kierunku był rosyjski Marsnik 1 – niestety jego start się nie powiódł. Dopiero po następnych 5 nieudanych misjach nastąpił udany przelot Marinera 4 obok Marsa. Wykonał on pierwsze zdjęcia Czerwonej Planety.
Zdjęcie Marsa wykonane przez sondę Mariner 4.
Większość misji na Marsie ma za zadanie znaleźć na nim jakiekolwiek ślady życia. Programem, którego jedynym celem było badanie obecności życia na Czerwonej Planecie, był program Viking. Sondy Viking 1 i Viking 2 wykonały serię badań i eksperymentów takich, jak badanie składu chemicznego i właściwości fizycznych atmosfery, czy sprawdzanie możliwości przeprowadzenia fotosyntezy. Viking 1 była pierwszą amerykańską misją z bezpiecznym lądowaniem.
Obecnie 8 misji zajmuje się badaniem ziemskiego sąsiada. Są to m.in. łaziki Curiosity i Opportunity, MAVEN, Trace Gas Orbiter, czy Mars Express. W tym roku wystartowała także sonda Insight, która ma dołączyć do wcześniej wymienionych urządzeń 26 listopada bieżącego roku.
Mars jest dla nas cennym źródłem informacji potrzebnych do zrozumienia procesów kształtujących wewnętrzny Układ Słoneczny. Jest również miejscem, gdzie człowiek ma zamiar założyć kolonie, więc wiele badań i misji ma na celu ocenić możliwości przystosowania planety do życia.
