W pierwszym w całości należącym do wiosny tygodniu bardzo dobrze będzie widoczny Księżyc, który do niedzieli przebędzie odległość dzielącą Wenus od Jowisza, a w piątek 27 marca przejdzie przez I kwadrę. Wieczorem kilkanaście stopni pod Wenus znajduje się planeta Mars, natomiast przestała być widoczna planeta Uran. Kometa Lovejoya wędruje na północ, w kierunku Gwiazdy Polarnej i do niedziel oddali się od gwiazdy Ruchbah na prawie 5°. W drugiej części nocy można obserwować Saturna, przebywającego na tle gwiazdozbioru Skorpiona. Niedziela 29 marca będzie ostatnią niedzielą tego miesiąca, a to oznacza, że tego dnia nastąpi zmiana czasu z zimowego na letni i trzeba będzie przestawić zegarki o godzinę do przodu.

Po widocznym w zeszły piątek z większości terenu Polski częściowym zaćmieniu Słońca w tym tygodniu Księżyc na dobre rozgości się na wieczornym niebie, każdej kolejnej doby zwiększając swoją fazę i świecąc wyraźnie wyżej nad widnokręgiem w porównaniu do poprzedniego wieczoru. W pierwszej części tygodnia będzie można obserwować oddalanie się Księżyca od Wenus, odwiedzającego po drodze gwiazdozbiory Barana, Byka i Oriona.

Z wieczornego nieboskłonu zniknęła już niestety planeta Uran, która na porannym niebie zacznie być widoczna dopiero w czerwcu. Coraz bliżej linii horyzontu jest również Mars. Czerwona Planeta jest oddalona od Słońca o mniej więcej 20° (2 razy więcej, niż Uran) i półtora godziny po zmierzchu – na tę porę są wykonane mapki animacji – znajduje się na wysokości mniejszej, niż 10° nad zachodnim widnokręgiem. Mars świeci już słabo, z jasnością zaledwie +1,4 wielkości gwiazdowej, dlatego nie rzuca się tak bardzo w oczy, jak Wenus, choć i tak jest najjaśniejszym obiektem w swojej najbliższej okolicy. W sobotę 28 marca Mars minie gwiazdę o Piscium w odległości mniejszej, niż 1,5 stopnia.

Znacznie lepiej od Marsa jest widoczna druga planeta od Słońca, czyli Wenus. Planeta wędruje przez gwiazdozbiór Barana, około 9° na południe od najjaśniejszych gwiazd tej konstelacji (widać tutaj, jak bardzo już precesja przesunęła punkt równonocy wiosennej: w piątek 20 marca Słońce weszło w znak Barana, a ten gwiazdozbiór wciąż jest dobrze widoczny na wieczornym niebie). Jej jasność obserwowana, to -4 magnitudo i można ją dostrzec zaraz po zachodzie Słońca na wysokości jakieś 30° nad zachodnim widnokręgiem. Wenus nie da się pomylić z żadnym innym ciałem niebiańskim, ponieważ pojawia się na wieczornym niebie jako drugi obiekt po Księżycu, a jak już się zrobi ciemno, zdecydowanie wyróżnia się blaskiem. Pod tym względem wyprzedza ją jedynie Srebrny Glob. Tarcza Wenus zwiększy swoje rozmiary do 14″, czyli nadal będzie mniejsza od tarczy Saturna, ale jej faza zmniejszy się do 79%. Odległość między Wenus a Marsem systematycznie rośnie i w niedzielę 29 marca zwiększy się do ponad 16°.

W poniedziałek 23 marca jeszcze dość blisko Wenus będzie świecił Księżyc w fazie 15%. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia naturalny satelita Ziemi będzie zajmował pozycję na wysokości ponad 22° nad zachodnim widnokręgiem, zaś Wenus będzie 7° niżej i jednocześnie ponad 11° od Księżyca. Jednak na podziwianie i fotografowanie obu ciał niebiańskich warto się udać nawet godzinę wcześniej,ponieważ wtedy kontrast, jaki tworzą te obiekty z tłem nieba będzie znacznie mniejszy, dzięki czemu zdjęcia wyjdą bardziej plastyczne, przejścia między światłem a tłem nieba/światłem popielatym Księżyca będą łagodniejsze.

Tego samego wieczoru Księżyc będzie się znajdował również jakieś 15° pod Plejadami, a już we wtorek 24 marca przejdzie on nieco ponad 9° na południe od tej znanej wszystkim miłośnikom astronomii gromady otwartej gwiazd, z tarczą oświetloną w 24%. Jednocześnie Księżyc będzie oddalony o niecałe 4° od gwiazdy γ Tauri, czyli Prima Hyadum, zaś 2 razy dalej odnaleźć będzie można Aldebarana, czyli najjaśniejszą gwiazdę Byka. Do zachodu Księżyca (jeszcze przed północą) odległość między Srebrnym Globem a wspomnianymi gwiazdami zmniejszy się o ponad 2°. W Europie będzie można obserwować jedynie dość bliskie spotkanie Księżyca z Aldebaranem i Hiadami, natomiast mieszkańcy północno-zachodniej Kanady, Alaski oraz Czukotki w Rosji będą mogli być świadkami zakrycia Aldebarana przez Księżyc.

Środę 25 marca Księżyc nadal ma przeznaczoną na odwiedziny gwiazdozbioru Byka. Tego dnia jego tarcza będzie oświetlona w 34% i będzie on świecił mniej więcej 6° na wschód od Aldebarana. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie zajmował pozycję na wysokości ponad 40° nad południowo-zachodnim widnokręgiem, zachodząc trochę po północy, już w czwartek 26 marca.

Coraz jaśniejszy Księżyc zacznie przeszkadzać w obserwacji Komety Lovejoya (C/2014 Q2), zwłaszcza w drugiej części tygodnia, gdy minie I kwadrę. Kometa powoli oddala się od gwiazdy Ruchbah (δ Cas) i do niedzieli oddali się od tej gwiazdy na prawie 5°, ale wciąż będzie się mieścić razem z nią w jednym polu widzenia lornetki. Obecnie jasność tej komety jest oceniana na +6,3 wielkości gwiazdowej, wciąż zatem jest ona ciekawym celem dla posiadaczy małych instrumentów optycznych i da się ją zarejestrować nawet na zdjęciu naświetlanym kilka – kilkanaście sekund.

Dokładną pozycję Komety Lovejoya (C/2014 Q2) można odczytać z mapki, przygotowanej przez Janusza Wilanda w swoim programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/).

Mapka pokazuje położenie Jowisza i Księżyca w ostatnim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej części tygodnia Księżyc odwiedzi konstelacje Bliźniąt i Raka, zbliżając się dość mocno do Jowisza. Jeszcze przed weekendem, w piątek 27 marca, nieco ponad kwadrans przed 9 rano naturalny satelita Ziemi przejdzie przez I kwadrę, a do wieczora zwiększy swoją fazę o kolejne 5%. O godzinie podanej na mapce Księżyc będzie się znajdował niecałe 3° na wschód od Alheny, czyli trzeciej co do jasności gwiazdy Bliźniąt (w momencie zachodu Słońca będzie to o 1 stopień bliżej). Dobę później tarcza Księżyca będzie oświetlona już w 64%. Tej nocy Księżyc przetnie linię łączącą Polluksa z Bliźniąt z Procjonem z Małego Psa. Około godz. 20 Srebrny Glob od Polluksa będzie dzieliło ponad 12°, natomiast od Procjona – 2° mniej.

Ostatniego dnia tego tygodnia, czyli w niedzielę 29 marca Księżyc dotrze do gwiazdozbioru Raka, a jego faza urośnie do 73%. Wieczorem będzie on tworzył w pewnym momencie prawie idealny prostokąt z dwiema znanymi gromadami gwiazd z tej konstelacji, czyli M44 i M67 oraz z Jowiszem. O godzinie 21 (już czasu letniego!) Księżyc będzie się znajdował 6° i 35' na południe od gromady M44 i jednocześnie 5° i 19' na zachód od gromady M67. Natomiast w tym samym momencie Jowisz, znajdujący się w północno-wschodnim rogu tego prostokąta będzie oddalony o 5° i 17' na wschód od M44 i jednocześnie o 6° i 38' na północ od M67. Zatem różnica długości boków wschodniego i zachodniego tego czworokąta to tylko 3 minuty kątowe, natomiast różnica długości boków północnego i południowego będzie o jeszcze jedną minutę kątową mniejsza. Ciężko tę różnicę będzie dostrzec gołym okiem bez jej mierzenia. Przekątna tego czworoboku, czyli odległość Księżyca od Jowisza, będzie miała długość 8° i 40'.

Najbliższe kilka miesięcy będzie dobrym okresem na obserwowanie różnicy w szybkości poruszania się planet Wenus i Jowisz po nieboskłonie. Na razie odległość między dwiema najjaśniejszymi planetami na niebie jest większa od 90°, ale z tygodnia na tydzień coraz bardziej zauważalnie będzie ona maleć, aż do niecałego 0,5 stopnia ostatniego dnia czerwca i pierwszego dnia lipca br. W tych dniach, Jowisza łatwo odszukać w ten sposób, że po odnalezieniu Wenus należy skierować w jej kierunku prawą rękę, a lewą wyciągnąć prostopadle do prawej i skierować ją jakieś 50° nad horyzont (czyli prawie w połowie odległości między horyzontem a zenitem, nieco powyżej tej połowy). Wtedy na przedłużeniu lewej ręki będzie można dostrzec słabszy od Wenus, ale również bardzo jasno świecący obiekt. To właśnie będzie Jowisz.

Jowisz porusza się jeszcze ruchem wstecznym, ale już na początku drugiej dekady kwietnia zmieni swój ruch na prosty i od tej pory jego warunki widoczności zaczną się wyraźnie pogarszać z tygodnia na tydzień. Zauważalnie będzie spadać jego jasność i rozmiary tarczy. Jednak na razie jasność największej planety Układu Słonecznego jest jeszcze duża i wynosi -2,4 wielkości gwiazdowej, natomiast jej tarcza ma średnicę 42″.

W układzie księżyców galileuszowych podczas niektórych nocy będzie się dużo działo. Szczególnie polecam 3 z nich:

  • noc 23/24 marca: niecałe pół godziny po zachodzie Słońca (18:00) Europa oraz Io miną się w małej odległości, zaś nieco ponad godzinę później na Europie pojawi się cień Io. O 20:38 Europa schowa się za Jowiszem i do 22:50 będą widoczne tylko 2 księżyce galileuszowe: Io na zachód oraz Ganimedes na wschód od tarczy Jowisza. Przed 23 Kallisto wyjdzie z cienia swojej planety macierzystej, a ok. godz. 1:10, już 24 marca Kallisto przejdzie za Ganimedesem. Chwilę później z cienia Jowisza wyjdzie Europa, a tuż przed zachodem Jowisza (zwłaszcza w północno-zachodniej części Polski) będzie można zaobserwować jeszcze muśnięcie tarczy Europy przez Ganimedesa.
  • Noc 25/26 marca: od zmierzchu (18:03) Europa i jej cień na tarczy Jowisza. Pół godziny po zachodzie Słońca Europa zejdzie z tarczy Jowisza, a kolejne 2 godziny później zrobi to jej cień. Chwilę po godz. 0:30 Europa zakryje Io, zaś nieco po godz. 2 na Io pojawi się cień Europy.
  • Noc 27/28 marca: od zmierzchu (18:07) Ganimedes z Io prawie w tym samym tempie zbliżają się do Jowisza od jego zachodniej strony. Przed północą Ganimedes schowa się za Jowiszem, a nieco ponad pół godziny później to samo zrobi Io. Przed zachodem Jowisza będzie można zaobserwować wyjście Io z cienia Jowisza oraz wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza. W północno-zachodniej części Polski może jeszcze być widoczne następujące chwilę później wejście Ganimedesa w cień Jowisza.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej tabeli:

  • 23 marca, godz. 18:25 – minięcie się Europy i Io w odległości 1″, 31″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 23 marca, godz. 19:46 – zaćmienie Europy przez Io (początek),
  • 23 marca, godz. 19:51 – zaćmienie Europy przez Io (koniec),
  • 23 marca, godz. 20:38 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 23 marca, godz. 22:50 – wyjście Kallisto z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 24 marca, godz. 1:10 – zakrycie Kallisto przez Ganimedesa, 121″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
  • 24 marca, godz. 1:19 – zakrycie Kallisto przez Ganimedesa (koniec),
  • 24 marca, godz. 1:28 – wyjście Europy z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 24 marca, godz. 4:15 – zakrycie Europy przez Ganimedesa, 87″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
  • 24 marca, godz. 4:17 – zakrycie Europy przez Ganimedesa (koniec),
  • 24 marca, godz. 19:39 – zaćmienie Kallisto przez Europę (początek),
  • 24 marca, godz. 20:06 – zaćmienie Kallisto przez Europę (koniec),
  • 25 marca, godz. 18:03 – od zmierzchu Europa i jej cień na tarczy Jowisza (Europa przy zachodniej krawędzi,jej cień – w takiej samej odległości przy wschodniej),
  • 25 marca, godz. 18:32 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 25 marca, godz. 20:36 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 26 marca, godz. 0:32 – zakrycie Io przez Europę, 103″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
  • 26 marca, godz. 0:37 – zakrycie Io przez Europę (koniec),
  • 26 marca, godz. 2:05 – zaćmienie Io przez Europę (początek),
  • 26 marca, godz. 2:10 – zaćmienie Io przez Europę (koniec),
  • 27 marca, godz. 3:14 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 27 marca, godz. 4:16 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 27 marca, godz. 23:56 – Ganimedes chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 28 marca, godz. 0:34 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 28 marca, godz. 3:34 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
  • 28 marca, godz. 3:56 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
  • 28 marca, godz. 4:04 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza (początek zaćmienia),
  • 28 marca, godz. 20:02 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (początek),
  • 28 marca, godz. 20:11 – zaćmienie Ganimedesa przez Europę (koniec),
  • 28 marca, godz. 21:42 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 28 marca, godz. 22:44 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 29 marca, godz. 0:00 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 29 marca, godz. 1:04 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 29 marca, godz. 20:00 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 29 marca, godz. 22:24 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia).

Mapka pokazuje położenie Saturna w ostatnim tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Saturn, czyli ostatnia z widocznych pod koniec marca z terenu Polski planet Układu Słonecznego, pojawia się na nieboskłonie już przed północą czasu zimowego i góruje około godziny 3:30. Saturn jest prawie dokładnie po drugiej stronie nieba, niż Jowisz, stąd w przeciwieństwie do niego szósta planeta od Słońca nabiera rozpędu w swoim ruchu wstecznym i zaczyna oddalać się od gwiazdy ν Scorpii, choć na razie wciąż jest mniej więcej 0,5 stopnia na północ od niej. W tym tygodniu jasność Saturna wynosi +0,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 18″. Maksymalna elongacja Tytana (zachodnia) przypada w tym tygodniu w niedzielę 29 marca.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher