Niepostrzeżenie kończy się trzeci i zaczyna czwarty miesiąc 2016 roku. Księżyc przeniósł się na niebo poranne, aby jeszcze przed końcem marca minąć najpierw planetę Mars, a potem planetę Saturn i przejść przez ostatnią kwadrę, podążając ku nowiu. Wraz z początkiem kwietnia na wieczornym niebie zacznie pojawiać się planeta Merkury, tym samym rozpocznie się trwający cały miesiąc najlepszy okres wieczornej widoczności tej planety w tym roku. Najdalej od Słońca – niecałe 20° – Merkury znajdzie się 18 kwietnia. Jowisz coraz bardziej oddala się od opozycji, co na razie objawia się głównie tym, że zwiększa się odstęp czasu między zachodem Jowisza a wschodem Słońca, przez co krócej można go obserwować.

W ostatnich dniach marca i pierwszych kwietnia br. Księżyc będzie świecił na niebie porannym, odwiedzając gwiazdozbiory Wagi, Skorpiona, Wężownika, Strzelca, Koziorożca i Wodnika oraz przebywające w tym rejonie nieba planety Mars oraz Saturn. Przez ten czas oświetlenie tarczy naturalnego satelity Ziemi zmniejszy się od 82% w poranek poniedziałkowy, przez ostatnia kwadrę w czwartek 31 marca, do 24% w poranek niedzielny. Pierwszej nocy tego tygodnia Księżyc pojawi się na nieboskłonie jeszcze w niedzielę 27 marca przed północą, ale w niedzielę 3 kwietnia wzejdzie dopiero około godziny 4 rano, zatem niewiele ponad 2 godziny przed Słońcem i do świtu wzniesie się na wysokość jakieś 15°.

Poniedziałek 28 marca Srebrny Glob przywita w gwiazdozbiorze Wagi. Nad ranem jego tarcza będzie oświetlona w 82%, zaś najbliższe niego jasne gwiazdy będą należały do sąsiedniej konstelacji Skorpiona, zaś tylko nieco dalej przebywać będą planety Mars i Saturn. 6° na południowy wschód od niego świecić będzie gwiazda Graffias, tylko 3° dalej prawie w tym samym kierunku odnaleźć będzie można jasnego Marsa, zaś mniej niż 10° na wschód od Czerwonej Planety świeci planeta Saturn.

Najbliżej obu planet Księżyc przejdzie następnej nocy, gdy jego faza spadnie do 75%. Niestety będziemy mieli pecha i największe zbliżenie Księżyca zarówno z Marsem, jak i z Saturnem będzie miało miejsce, gdy wszystkie te obiekty będą znajdowały się w Polsce pod horyzontem. We wtorek 29 marca przed godziną 1, czyli tuż po wschodzie Srebrnego Globu i Czerwonej Planety odległość między nimi będzie wynosiła 4°. Do rana zwiększy się ona do 5°. W przypadku Saturna, we wtorek rano Księżyc będzie oddalony od niego o 6,5 stopnia na północny zachód, natomiast w środę 30 marca o godz. 1:30, czyli tuż po wschodzie Księżyca następnej nocy dystans ten też będzie wynosił 6,5 stopnia, ale naturalny satelita Ziemi będzie tym razem już na północy wschód od szóstej planety Układu Słonecznego.

Warunki widoczności obu planet poprawiają się już dość szybko, ponieważ do ich opozycji zostało już tylko kilka tygodni (8 w przypadku Marsa i 10 w przypadku Saturna). Odległość między nimi też się jeszcze przez jakiś czas będzie zmniejszać, ponieważ Mars wciąż porusza się ruchem prostym, mimo że jego opozycja jest wcześniej, niż opozycja poruszającego się już ruchem wstecznym Saturna. Również duża jest odległość, jaką Mars pokona poruszając się ruchem wstecznym, gdyż będzie to ponad 16°. Saturn podczas swojego ruchu wstecznego pokona tylko nieco ponad 6,5 stopnia. A wynika to oczywiście z tego, że Mars w opozycji (i nie tylko w opozycji) jest znacznie bliżej Ziemi, niż Saturn. Przez to Mars porusza się ruchem wstecznym tylko 2 miesiące (+/- miesiąc od opozycji), natomiast Saturn i reszta planet zewnętrznych czyni to 2-krotnie dłużej (+/- dwa miesiące od opozycji). Pod koniec tego tygodnia Mars będzie oddalony od Saturna o niecałe 9°. Czerwona Planeta pojaśniała już do -0,6 wielkości gwiazdowej, średnica jej tarczy urosła do 12″, zaś faza wzrosła do 93%. Natomiast Saturn świeci z jasnością +0,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 17″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, przypada w czwartek 31 marca.

Również w czwartek, kwadrans po 17 naszego czasu Księżyc przejdzie przez ostatnią kwadrę, przebywając wtedy na tle gwiazdozbioru Strzelca. Wcześniej, nad ranem, o godzinie pokazanej na mapce tarcza Srebrnego Globu będzie oświetlona w 55%. W tym czasie około 6° na południowy zachód od niego znajdowały się będą jasne mgławice z katalogu Messiera: M8 (Laguna) i M20 (Trójlistna Koniczyna). Oczywiście bliskość jasnego Księżyca nie będzie ułatwiała ich odnalezienia, ale można zapamiętać, gdzie te mgławice są i powrócić do nich za tydzień, gdy naturalny satelita Ziemi nie będzie przeszkadzał już swoim blaskiem.

W piątek 1 kwietnia Księżyc będzie miał fazę 45% i nadal będzie w gościnie u gwiazdozbioru Strzelca. 9° na południowy zachód od niego świecić będzie gwiazda Nunki, natomiast ponad 16° na prawo – dwie jasne gwiazdy konstelacji Koziorożca Algedi i Dabih, do których Księżyc zbliży się kolejnego, sobotniego poranka. 2 kwietnia tarcza naturalnego satelity Ziemi spadnie już do 34%, a o godzinie podanej na mapce będzie on świecił 3,5 stopnia od gwiazdy Dabih i niecałe 5 od gwiazdy Algedi.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca na przełomie marca i kwietnia 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Przez większą część nocy można obserwować planetę Jowisz. Jak pisałem we wstępie jest ona coraz dalej od opozycji (w przyszłym tygodniu upłynie od niej miesiąc), przez co Jowisz zachodzi teraz około pół godziny przed wschodem Słońca, a jego jasność i średnica kątowa powoli spada. Obecnie Jowisz świeci z jasnością -2,4 wielkości gwiazdowej, zaś jego tarcza ma średnicę 44″. Największa planeta Układu Słonecznego nadal porusza się ruchem wstecznym (czyni to od 9 stycznia, czyli od 2. miesięcy przed opozycją i będzie tak robić aż do 10 maja, czyli do 2. miesięcy po opozycji; w tym czasie pokona na niebie ok. 10°). Obecnie Jowisz zbliża się do gwiazdy χ Leonis, której jasność wynosi +4,6 wielkości gwiazdowej (na mapce jest to gwiazda tuż na lewo od Jowisza). W niedzielę 3 kwietnia odległość między tą gwiazdą a Jowiszem zmniejszy się do 0,5 stopnia, a w przyszłym tygodniu spadnie jeszcze bardziej.

W układzie księżyców galileuszowych Jowisza coraz bardziej zwiększa się odstęp czasu między wejściem na tarczę planety danego księżyca a pojawieniem się na niej jego cienia. W tym tygodniu również będzie można być świadkiem wędrówki dwóch księżyców i ich cieni po tarczy planety, ale tylko raz. Za to będzie ono bardzo dobrze widoczne (o ile chmury na to pozwolą), ponieważ będzie to 1 kwietnia około godziny 22 naszego czasu, czyli godzinę przed górowaniem Jowisza, gdy planeta będzie się znajdowała na wysokości mniej więcej 45° nad południowym widnokręgiem.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night) pokazuje poniższa lista:

• 29 marca, godz. 1:00 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 2″, 96″ na wschód od tarczy Jowisza,
• 30 marca, godz. 4:54 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 30 marca, godz. 23:10 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 6″, 52″ na wschód od tarczy Jowisza,
• 31 marca, godz. 2:08 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 31 marca, godz. 2:34 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 31 marca, godz. 2:40 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 31 marca, godz. 3:40 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 31 marca, godz. 4:22 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 31 marca, godz. 4:56 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 31 marca, godz. 5:48 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 31 marca, godz. 23:22 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 1 kwietnia, godz. 2:12 – wyjście Io z cienia Jowisza, 11″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 1 kwietnia, godz. 20:34 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 21:08 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 21:10 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 22:18 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 22:48 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 23:24 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 1 kwietnia, godz. 23:56 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 2 kwietnia, godz. 1:06 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 2 kwietnia, godz. 20:40 – wyjście Io z cienia Jowisza, 11″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 3 kwietnia, godz. 1:25 – minięcie się Kallisto (N) i Io w odległości 19″, 83″ na wschód od tarczy Jowisza,
• 3 kwietnia, godz. 5:20 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 5″, 134″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 3 kwietnia, godz. 19:20 – o zmierzchu cień Kallisto na tarczy Jowisza, przy zachodnim brzegu tarczy planety,
• 3 kwietnia, godz. 19:38 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 18″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 3 kwietnia, godz. 20:02 – zejście cienia Kallisto z tarczy Jowisza,
• 3 kwietnia, godz. 23:10 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 29″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia).
• 4 kwietnia, godz. 3:05 – minięcie się Kallisto (N) i Io w odległości 16″, 105″ na zachód od tarczy Jowisza.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Merkurego na początku kwietnia 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Gdy skończy się marzec a zacznie kwiecień, na wieczornym niebie zacznie świecić planeta Merkury. Początkowo nie będzie ona łatwa do dostrzeżenia, ponieważ w niedzielę 3 kwietnia 45 minut po zachodzie Słońca będzie ona zajmowała pozycję na wysokości 2,5 stopnia nad zachodnim widnokręgiem (azymut astronomiczny 96°). Jednak każdego kolejnego dnia będzie ona wspinać się wyraźnie wyżej i w dniu maksymalnej elongacji, 18 kwietnia, gdy oddali się od Słońca na prawie 20°, o tej samej porze będzie świecić na wysokości ponad 10°.

Jednak to nie wtedy Merkury będzie najłatwiejszy do dostrzeżenia, lecz w pierwszym tygodniu w całości należącym do kwietnia, gdyż każdego kolejnego dnia jasność planety będzie spadać, mimo rosnącej tarczy. W piątek 1 kwietnia Merkury będzie świecił z jasnością -1,5 magnitudo, jego tarcza będzie miała średnicę 5,5 sekundy kątowej, zaś faza będzie wynosić 93%. Dwa dni później będzie to odpowiednio: jasność -1,3 magnitudo, średnica 5,5 sekundy kątowej i faza 89%. Natomiast 18 kwietnia jasność Merkurego spadnie do +0,2 magnitudo, faza spadnie do 38%, choć tarcza urośnie do prawie 8″. W kolejnych dniach jasność Merkurego będzie spadać jeszcze bardziej, a do tego zacznie on zbliżać się do Słońca, przez co w trzeciej dekadzie kwietnia jego dostrzeżenie będzie znacznie trudniejszą sztuką, niż pod koniec dekady pierwszej.