Zaczął się już trzeci miesiąc astronomicznego lata i Słońce całkiem szybko kieruje się ku równikowi niebieskiemu, który przekroczy prawie dokładnie za miesiąc, w dniu równonocy jesiennej. W piątek 27 sierpnia Słońce przetnie równoleżnik +10° deklinacji w drodze na południe i zacznie się tym samym dwumiesięczny okres najszybszego skracania się dnia i wydłużania nocy. Od końca sierpnia do końca października noc na naszych szerokościach geograficznych wydłuży się o ponad 4 godziny.

W ostatnich dniach sierpnia Księżyc podąży ku ostatniej kwadrze i ku nowiu, a zatem jego blask w coraz mniejszym stopniu będzie przeszkadzał w obserwacjach innych ciał niebieskich. Na wieczornym niebie wciąż tuż po zmierzchu w lewo wzdłuż linii widnokręgu przesuwa się planeta Wenus. Przez większą część nocy całkiem dobrze widoczne są planety SaturnJowisz, w drugiej części natomiast można obserwować Neptuna i Urana. Nadal bardzo jasna jest Mira Ceti, przez lornetki natomiast można dostrzec gwiazdy nowe RS Oph i V1405 Cas.

 

 

Animacja pokazuje położenie Wenus w czwartym tygodniu sierpnia 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

 

Od jakiegoś czasu obserwacje nocnego nieba można zacząć od odszukania planety Wenus. Niestety na naszych szerokościach geograficznych jest ona widoczna słabo. Ze względu na niekorzystne nachylenie ekliptyki o tej porze roku i doby Wenus godzinę po zachodzie Słońca zajmuje pozycję na wysokości mniejszej od 1°. 15 minut wcześniej zaś jest niecałe 2° wyżej. Nie są to zatem korzystne warunki do obserwacji tej planety i z Polski oraz krajów położonych na podobnej szerokości geograficznej w zasadzie można tylko stwierdzić obecność planety w odpowiednim miejscu nad widnokręgiem. Mimo tak niskiego położenia, jeśli tylko niebo jest odpowiednio przejrzyste, a widoku nie przesłaniają jakieś przeszkody terenowe, planeta nie jest trudna do zauważenia. Jest zresztą jedynym obiektem widocznym wtedy na tle zorzy wieczornej. Stąd nie można jej pomylić z innym ciałem niebieskim, gdyż pozostałe są po prostu niewidoczne. Powoduje to jej silny blask. Wenus świeci z jasnością -3,9 wielkości gwiazdowej, a z obszarów położonych bardziej na południe od Polski można w teleskopach obserwować jej tarczę o średnicy 15″ i fazie 75%. Wenus u nas zachodzi niewiele ponad godzinę po Słońcu, stąd na jej odnalezienie na niebie jest niewiele czasu.

 

 

Mapka pokazuje położenie Saturna, Jowisza i nowej powrotnej RS Oph w czwartym tygodniu sierpnia 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

 

Po zapadnięciu ciemności, co obecnie następuje około godziny 22, po południowej stronie nieba widoczna jest gwiazda nowa powrotna RS Oph, która niedawno przeszła wybuch, jaśniejąc do wartości przekraczającej widoczność gołym okiem. Niestety gwiazda przecina południk lokalny mniej więcej pół godziny po zachodzie Słońca, a na początku nocy astronomicznej wznosi się na wysokość niecałych 30° nad południowo-zachodnią częścią nieboskłonu. Po wybuchu RS Oph słabnie i obecnie świeci z jasnością około +8 magnitudo, stąd do jej dostrzeżenia potrzebna jest przynajmniej lornetka. RS Oph znajduje się we wschodniej części Wężownika przy granicy z Ogonem Węża, jakieś 4° na północny zachód od gwiazdy 4. wielkości ν Oph (na mapce jest to najjaśniejsza z grupki trzech gwiazd na godzinie 8 względem zaznaczonego położenia RS Oph). Księżyc przesunął się już daleko na północny wschód i każdej kolejnej nocy dystans ten się jeszcze zwiększy, nadchodzi więc dobry czas na obserwacje RS Oph. Do odszukania nowej i oceniania jej jasności warto wspomóc się mapką, wygenerowaną na stronie Amerykańskiego Towarzystwa Obserwatorów Gwiazd Zmiennych (AAVSO).

Dalej na wschód, na tle gwiazdozbioru Koziorożca widoczne są dwie największe planety Układu Słonecznego, które w tym tygodniu dzieli odległość 18°. Obie planety niedawno przeszły przez opozycję i wciąż trwa najlepszy okres ich widoczności w tym roku. Niestety nie można napisać, że planety są bardzo dobrze widoczne, gdyż podczas przejścia przez południk lokalny wznoszą się na wysokość 19° i 24°, odpowiednio dla Saturna i Jowisza. Nadal na ich obraz teleskopowy duży wpływ ma stan atmosfery. Saturn w tym tygodniu świeci z jasnością +0,3 magnitudo, przy średnicy tarczy 18″. W tym tygodniu nie ma maksymalnej elongacji Tytana, największego księżyca Saturna. Na początku tygodnia Tytana należy szukać na wschód od jego planety macierzystej, w piątek 27 sierpnia Tytan przejdzie przez koniunkcję dolną z Saturnem i przeniesie się zachód od niego. Jowisz natomiast świeci blaskiem -2,7 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 49″.

W układzie księżyców galileuszowych Jowisza w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony czasopisma oraz programu Starry Night):

  • 23 sierpnia, godz. 19:50 – minięcie się Kalisto (N) i Io w odległości 11″ 16″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 23 sierpnia, godz. 21:44 – Kalisto chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 24 sierpnia, godz. 3:14 – wyjście Kalisto z cienia Jowisza 10″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 25 sierpnia, godz. 1:01 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 4″ 120″ na wschód od tarczy Jowisza,
  • 26 sierpnia, godz. 2:11 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 3″ 103″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 26 sierpnia, godz. 4:18 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 2″ 75″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 26 sierpnia, godz. 22:18 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 4″ 112″ na wschód od tarczy Jowisza,
  • 27 sierpnia, godz. 21:40 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 2″ 91″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 27 sierpnia, godz. 23:34 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 2″62″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 28 sierpnia, godz. 2:48 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 28 sierpnia, godz. 3:26 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 29 sierpnia, godz. 0:02 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 0:16 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 2:20 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 0:34 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 21:14 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 29 sierpnia, godz. 21:58 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 22:28 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 23:44 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 29 sierpnia, godz. 23:46 – wyjście Io z cienia Jowisza 6″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 30 sierpnia, godz. 0:46 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 0:48 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 1:18 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 3:18 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 4:22 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 19:33 – od zachodu Słońca Io i jej cień na tarczy planety (Io na południku centralnym, jej cień — w III ćwiartce),
  • 30 sierpnia, godz. 20:02 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 2″ 204″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 20:46 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 30 sierpnia, godz. 21:02 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza.

 

Jak widać, w tym tygodniu nastąpi dużo wzajemnych spotkań księżyców galileuszowych ze sobą, w tym kilka bardzo bliskich, podczas których w mniejszych instrumentach, albo przy słabym stanie atmosfery, księżyce zleją się w jeden punkt. Warto też zwrócić uwagę na noc z 29 na 30 sierpnia, gdyż tej nocy początkowo widoczne będą wszystkie cztery księżyce galileuszowe, Io na zachód od tarczy, Europa i Ganimedes blisko zachodniego brzegu tarczy, Kalisto — daleko na wschód od tarczy Jowisza. W trakcie nocy najpierw Io schowa się za jowiszową tarczę, a następnie kolejno Europa i Ganimedes, a także ich cienie, pokażą się na tle tarczy ich planety macierzystej. Tuż przed wejściem Ganimedesa na tarczę z cienia Jowisza wyłoni się Io. A zatem w każdym momencie co najmniej dwa księżyce galileuszowe pozostaną widoczne, natomiast na tarczy planety będzie można podziwiać dwa księżyce i jednej cień, a potem jeden księżyc i dwa cienie. Niestety Europa zdąży zejść z tarczy Jowisza, zanim pojawi się nań cień Ganimedesa. Cała seria zjawisk na jowiszowej tarczy skończy się jeszcze przed zachodem Jowisza w Polsce.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca, Neptuna i gwiazdy nowej V1405 Cas w czwartym tygodniu sierpnia 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

 

W pierwszej części tygodnia Księżyc przejdzie przez pogranicze gwiazdozbiorów Wodnika, Ryb i Wieloryba. Srebrny Glob przeszedł przez pełnię w niedzielę 22 sierpnia wczesnym popołudniem naszego czasu i w poniedziałkowy wieczór zaprezentował tarczę w fazie 97%. Tej nocy Księżyc dotarł na odległość 5° do Neptuna. Oczywiście świecąca z jasnością obserwowaną +7,8 magnitudo planeta była wtedy trudna do dostrzeżenia nawet w teleskopach, ale pod koniec tygodnia Srebrny Glob oddali się od Neptuna i znacznie straci na jasności. Zacznie się wtedy okres prawie trzech tygodni dobrej widoczności Neptuna na naszym niebie. Neptun dotarł już do środka odwiedzanego równoległoboku i w tym tygodniu przetnie linię łączącą jego północną i południową gwiazdę. Do czwartku 26 sierpnia Księżyc przesunie się do gwiazdozbioru Barana, ale nie odwiedzi po drodze jasnych gwiazd. Do tej nocy faza księżycowej tarczy zmniejszy się do 80%.

Wysoko nad ekliptyką, na pograniczu gwiazdozbiorów Kasjopei i Cefeusza znajduje się gwiazda nowa V1405 Cas. Oczywiście mimo znacznej odległości kątowej w jej obserwacjach także przeszkodzi jasny blask księżycowej tarczy. Lepiej zatem obserwować tę nową w drugiej części tygodnia, zanim Księżyc pojawi się na nieboskłonie. O godzinie podanej na mapce nowa wznosi się na wysokość około 70° ponad wschodni widnokrąg, stąd w jej obserwacjach oprócz jasnego Księżyca mogą przeszkodzić jedynie chmury. A V1405 Cas nadal jest warta poświęcania na nią czasu, gdyż ponownie nieco pojaśniała i obecnie świeci z jasnością +8 magnitudo. Widać zatem, że owa gwiazda nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca, Urana i Miry w czwartym tygodniu sierpnia 2021 r. (kliknij miniaturkę, aby powiększyć).

 

W drugiej części tygodnia Księżyc przejdzie też przez pogranicze gwiazdozbiorów, lecz tym razem będzie to pogranicze Ryb, Wieloryba i Barana. Tutaj warto odnotować wędrówkę Księżyca w sobotę 28 sierpnia 13° na południe od najjaśniejszych gwiazd Barana, z tarczą oświetloną w 71% oraz niecałe 5° od planety Uran. Przedostatnia planeta Układu Słonecznego tworzy obecnie trójkąt równoramienny z dwiema gwiazdami o podobnej doń jasności o i σ Arietis. Bliskość Księżyca, choć już nie tak jasnego, jak jeszcze kilka dni temu, na pewno nie ułatwi dostrzeżenia Urana. Może okazać się, że ten tydzień w całości jest dla tej planety stracony.

Około 4:30 przez południk lokalny przechodzi słynna gwiazda zmienna Mira Ceti, która niedawno osiągnęła maksimum swojej jasności. Wznosi się ona wtedy na wysokość mniej więcej 35°. Niestety wygląda na to, że gwiazda szczyt jasności ma już za sobą i zaczyna słabnąć. W tym momencie jej jasność jest oceniana na jakieś +3 magnitudo. Oprócz jasnych planet Jowisz i Saturn Mira może okazać się jedynym z opisywanych tu obiektów, które przebiją się przez księżycową łunę.

 

 

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher