Ejnar Hertzsprung, urodzony w 1873 roku w Kopenhadze, był chemikiem i astronomem. Karierę naukową rozpoczął jako chemik. Studiował inżynierię chemiczną na Duńskim Uniwersytecie Technicznym oraz pracował w Petersburgu. Zanim zaczął zajmować się astronomią, interesował się fotochemią i rozpoczął studia na tym kierunku w Lipsku. Jego ojciec był astronomem-amatorem, dlatego też i on zainteresował się tą dziedziną. W 1901 roku wrócił do Danii i został niezależnym astronomem. Nie posiadał wykształcenia astronomicznego. Pracował w małych, duńskich obserwatoriach, między innymi w należącym do jego przyjaciela Victora Nielsena – Urania Observatory – gdzie stosował fotografię do pomiarów jasności gwiazd.
Podczas tych prac systematycznie robił zdjęcia gromadom gwiazd używając siatki dyfrakcyjnej oraz teleskopu. Hertzsprung miał do dyspozycji potężne narzędzia do analizy zależności między typem widmowym a jasnością absolutną gwiazd. Gwiazdy w gromadzie są w przybliżeniu tak samo odległe, a więc ich jasność obserwowana była miarą ich jasności absolutnej. Użycie siatki pozwoliło mu zarówno otrzymać długość fali (czyli kolor), jak i wielkość gwiazdową. Użył tej samej metody podczas swoich słynnych pomiarów gwiazd podwójnych. W badaniach opublikowanych w latach 1905 i 1907 wykazał, iż istnieje związek między kolorem gwiazdy i jej jasnością absolutną, z czego wywnioskował, że muszą istnieć olbrzymy i gwiazdy karłowate.
W 1909 roku rozpoczął pracę w obserwatorium w Getyndze pod kierownictwem Karla Schwarzschilda. Po siedmiu miesiącach zaproponowano mu stanowisko astronoma w Poczdamskim Obserwatorium Astrofizycznym, skąd przeniósł się, po pewnym czasie, do obserwatorium w Lejdzie, gdzie został wicedyrektorem w 1919 r., a w 1935 r. dyrektorem.
W 1911 r. Ejnar Hertzsprung skonstruował wykres, teraz nazywany diagramem Hertzsprunga-Russela, lecz początkowo znanym jako diagram Russela, ponieważ został niezależnie opracowany przez Henry’ego Norisa Russella w 1913 r., a naukowiec ten był w tamtym czasie bardziej ceniony.
Pierwszy diagram Russela z 1910 r.
Hertzsprung wyznaczył też odległości do kilku gwiazd zmiennych (cefeid) wykorzystując paralaksę. Dzięki temu był w stanie stworzyć pierwowzór zależności między okresem pulsacji cefeidy a jej jasnością, odkrytą później przez Henriettę Leavitt. Wykorzystał ją do określenia przybliżonej odległości do Małego Obłoku Magellana. Zmierzył również ruchy, kolory oraz jasności gwiazd w Plejadach oraz położenia blisko miliona gwiazd podwójnych.
Większość dalszej pracy Hertzsprunga, w tym przede wszystkim diagram zależności między typem widmowym a jasnością, była oparta na jego osiągnięciach z początków kariery naukowej. Jeszcze przed tym odkryciem, zainspirowany badaniami Maxa Plancka na temat promieniowania ciała doskonale czarnego, sugerował obliczanie średnic gwiazd na podstawie ich koloru (typu widmowego) i jasności.
Za jego największy wkład w astronomię uważa się opracowanie systemu klasyfikacji gwiazd, opierającego się podziale gwiazd według typu widmowego, etapu rozwoju i jasności. W swojej pracy wzorował się na klasyfikacji stworzonej przez Antonie Maury. Odkrył również dwie asteroidy: 1627 Ivar i 1702 Kalahari.
Diagram Hertzsprunga-Russela
Jest to wykres klasyfikujący gwiazdy. Hertzsprung opublikował kilka jego wersji, w których badał zależność między kolorem a jasnością gwiazd z kilku gromad otwartych. Zauważył, że położenie punktów na wykresie nie było przypadkowe. Wyznaczył krzywą ukazującą zmianę jasności obserwowanej w zależności od koloru.
Diagram HR
Na jednej osi diagramu zaznaczony jest typ widmowy, a na drugiej jasność absolutna. Widoczne jest grupowanie się gwiazd. Większość z nich tworzy ciąg główny (rozciąga się z prawego dolnego do lewego górnego rogu powyższego wykresu), tworzą go młode gwiazdy I populacji. Poniżej umiejscowione są podkarły, należące do II populacji, w tym białe karły po lewej. Diagram ten pełni w astronomii rolę podobną, jak układ okresowy pierwiastków w chemii.
Korekta – Matylda Kołomyjec
