Prawo kosmiczne to stosunkowo nowy, ale za to niezwykle ważny dział prawa. Zajmuje się wykorzystywaniem i użytkowaniem przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich. Jednakże, aby takie prawo mogło powstać, najpierw trzeba było ustalić, gdzie właściwie kosmos się zaczyna. Z fizycznego punktu widzenia taka granica nie istnieje. Z tego powodu używa się umownej granicy ustalonej przez delegatów FAI z USA i ZSRR, czyli linii Kármána, nazwanej na cześć węgierskiego inżyniera Theodora von Kármána. Znajduje się ona na wysokości 100 km nad poziomem morza. Oprócz tego istnieje również druga granica, która jest używana jedynie przez Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych i znajduje się ona na wysokości 50 mil, czyli około 80,5 km n.p.m.

Historia międzynarodowego prawa kosmicznego

Prawo kosmiczne zaczęło się rozwijać wraz z początkiem wyścigu kosmicznego, czyli w roku 1957, kiedy wystrzelono satelitę Sputnik 1. Państwa o największym znaczeniu światowym, m.in. Stany Zjednoczone oraz ZSRR, nie chciały doprowadzić do eskalacji zimnej wojny, więc zastanawiały się nad tym jak pokojowo użytkować kosmos. Z tego powodu w roku 1958 powstał COPUOS, czyli Komitet ONZ ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej. Celem tego komitetu było stworzeniu umów, które regulowałyby użytkowanie i badanie przestrzeni pozaziemskiej.

Wikipedia

Państwa członkowskie COPUOS (komitetu ONZ ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej).

Pierwszą z nich był powstały w roku 1963 „Układ o zakazie prób broni nuklearnej​ w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą”. Na mocy tego porozumienia, każde z jego sygnatariuszy (państwo podpisujące umowę międzynarodową) zobowiązywało się do zapobiegania i niedokonywania jakichkolwiek próbnych eksplozji broni nuklearnej w przestrzeni kosmicznej, atmosferze oraz wodzie. Pierwotnymi państwami, które podpisały tę umowę to Stany Zjednoczone, ZSRR oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii, ale do roku 2023 układ ten podpisało 126 państw, w tym Polska.

W tym samym roku powstała również „Deklaracja zasad prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej”, która stanowiła zapowiedź najważniejszego porozumienia prawa kosmicznego, czyli Traktatu o przestrzeni kosmicznej z 1967 roku. Jest to skrót od pełnej nazwy, jaką jest „Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi”. W tej umowie potwierdzono zasadę niezawłaszczalności kosmosu oraz zasadę, że eksploracja i wykorzystanie przestrzeni kosmicznej powinny służyć dobru wszystkich państw, czyli ustalenia Deklaracji z 1963. Ponadto Traktat ten zakazuje umieszczania broni nuklearnej w przestrzeni kosmicznej, łącznie z innymi ciałami niebieskimi. Zakłada również, że Księżyc i inne ciała niebieskie mogą być wykorzystywana jedynie w celach pokojowych.

Wikipedia

Status członkostwa w Traktacie o przestrzeni kosmicznej: Niebieski: Traktat podpisany i ratyfikowany; Żółty: Traktat podpisany, ale nieratyfikowany; Czerwony: Traktat niepodpisany.

Po Traktacie o przestrzeni kosmicznej powstało jeszcze kilka umów, które umacniały postanowienia tej umowy. Oprócz nich COPUOS stworzył jeszcze dwie umowy, które zawierały kluczowe dla prawa kosmicznego ustalenia. Pierwszą umową była „Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych ​w przestrzeń kosmiczną”. Konwencja ta zakłada, że każdy obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną musi zostać wprowadzony do rejestru obiektów kosmicznych dla państwa, które je wypuszcza. W wypadku, gdy obiekt jest wypuszczany przez prywatną osobę lub firmę, obiekt rejestruje państwo, z którego terenów dany obiekt został wypuszczony. Ponadto o takim obiekcie musi zostać poinformowany jak najszybciej Sekretarz Generalny ONZ, który wprowadzi dany obiekt do rejestru ONZ.

Drugą z tych umów była „Konwencja o przekazywaniu i wykorzystywaniu danych ze zdalnego badania Ziemi z kosmosu”, która zakłada, że sygnatariusze tego układu będą przekazywać sobie nawzajem wszelkie dane ze zdalnego badania Ziemi z kosmosu oraz nie będą ujawniały danych pozyskanych w ten sposób, które mogłyby zaszkodzić innemu sygnatariuszowi.

Po zakończeniu wyścigu kosmicznego, w 1975 roku, rozwój technologii kosmicznej oraz silnie związanego z nią prawa kosmicznego zaczął zwalniać. Po 1979 nastąpił okres zastoju, który trwał aż do roku 2020, kiedy powstały Artemis Accords.

NASA

Lista państw, które podpisały Artemis Accords, w tym Polska.

Artemis Accords zostały stworzone na potrzeby programu Artemis, czyli planu NASA, który zakłada powrót ludzkości na Księżyc. Umacnia on założenia wszystkich poprzednich umów prawa kosmicznego oraz dodaje nowe ustalenia, potrzebne do realizacji programu. Program ten ma promować przede wszystkim dbanie o środowisko, dlatego dwoma nowymi założeniami jest ochrona miejsc o znaczeniu historycznym (np. miejsc lądowań misji Apollo) oraz niezaśmiecanie przestrzeni kosmicznej. Jest jeszcze jedno nowe założenie mianowicie takie, że państwa, które podpisały ten układ, mają prawo do wydobywania surowców na innych ciałach niebieskich, które będą kluczowe w tworzeniu baz kosmicznych na innych ciałach niebieskich.

W tym miejscu kończy się historia międzynarodowego prawa kosmicznego, lecz prawo kosmiczne powoli staję się również prawem krajowym – również w Polsce.

Prawo kosmiczne w Polsce

Prawo kosmiczne w poszczególnych państwach powoli staje się niezbędne z powodu na prywatne firmy sektora kosmicznego. W Polsce również są takie firmy – m.in. firma SpaceForest. Firma ta od kilku lat pracuje nad pierwszą polską rakietą, która dotarłaby w kosmos. Z tego powodu, w 2017 roku, Polska Agencja Kosmiczna stworzyła we współpracy z Ministerstwem Rozwoju i Technologii oraz Akademią Leona Koźmińskiego projekt ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych. Ustawa ta regulowały zasady wykonywania działalności kosmicznej w Polsce oraz wprowadzała Krajowy Rejestr Obiektów Kosmicznych, który jest wymagany, według Konwencji o rejestracji obiektów wypuszczonych ​w przestrzeń kosmiczną. Jednakże projekt ustawy ten zatrzymał się na konsultacjach publicznych w 2018 roku. Pozostaje nam więc tylko czekać, aż prace nad uchwaleniem tej kluczowej ustawy zostaną wznowione.