Zdjęcie w tle: ESA/Hubble & NASA, A. Leroy, K. S. Long. CC BY 4.0

Łabędź jest znaną konstelacją na północnym niebie. Gwiazdozbiór jest łatwy do znalezienia, ponieważ zawiera dobrze znany asteryzm; 5 najjaśniejszych gwiazd (z najjaśniejszą — Denebem) tworzy Krzyż Północy. Łabędź został po raz pierwszy skatalogowany przez greckiego astronoma Ptolemeusza w II wieku naszej ery.

Konstelacja w Polsce widoczna jest latem. Łabędź należy do rodziny gwiazdozbiorów Herkulesa, wraz z Orłem, Ołtarzem, Centaurem, Koroną Południową, Krzyżem Południa, Pucharem, Krukiem, Herkulesem, Hydrą, Wilkiem, Lutnią, Wężownikiem, Strzałą, Tarczą, Sekstansem, Wężem, Trójkątem Południowym, oraz Liskiem. Najjaśniejsza gwiazda Łabędzia, Deneb, tworzy, wraz z Altairem z Orła oraz Wegą z Lutni, charakterystyczną formację nieba letniego, asteryzm – Trójkąt letni.

Wikimedia Commons

Powyższy fragment mapy nieba przedstawia gwiazdozbiór Łabędzia w towarzystwie otaczających go konstelacji. Białymi okręgami oznaczone są obiekty katalogu Messiera.

Z gwiazdozbiorem związane są dwa deszcze meteorów: Cygnidy Alfa i Cygnidy Kappa. Maksimum roju Alfa Cygnidy przypada w okolicach 16-17 lipca, a maksymalna aktywność wynosi 2-3 meteory na godzinę, zaś maksimum roju Kappa Cygnidy przypada na 18 sierpnia i charakteryzuje się podobną obfitością. 

Z gwiazdozbiorem Łabędzia wiąże się kilka mitów. Najczęściej jest to mit spartańskiej królowej Ledy, żony króla Tyndareosa, która urodziła dwie pary bliźniaków, nieśmiertelnych (bądź pół-nieśmiertelnych): Polluksa i Helenę oraz śmiertelnych: Kastora i Klitajmestrę. Nieśmiertelne dzieci spłodził Zeus, przybierając postać łabędzia podczas sekretnych schadzek. To właśnie tą postać Zeusa może przedstawiać konstelacja. Kastor i Polluks również znajdują się na sklepieniu niebieskim, reprezentowani przez konstelację zodiaku Bliźnięta.

Wikimedia Commons; Johannes Hevelius

Powyższa ilustracja pochodzi z dzieła Jana Heweliusza pod tytułem „Uranographia” i przedstawia rysunek łabędzia na tle tworzących jego konstelację gwiazd.

Łabędź jest również czasami identyfikowany jako Orfeusz, grecki tragiczny bohater, który spotkał swój koniec z rąk Menad za nieuhonorowanie Dionizosa. Po jego odejściu Orfeusz został przemieniony w łabędzia i umieszczony na niebie obok swojego instrumentu, Lutni.

Konstelacja zawiera wiele godnych uwagi obiektów głębokiego nieba, gdyż przechodzi przez nią jeden z najpiękniejszych fragmentów Drogi Mlecznej. Zawiera m.in. dwa obiekty Messiera: Messier 29 (NGC 6913) i Messier 39 (NGC 7092), Wielką Szczelinę, mgławicę NGC 6826, mgławicę Barnard 168, mgławicę emisyjną Kokon (IC 5146), czy mgławicę emisyjną Ameryka Północna (NGC 7000). W jej centrum znajduje się najjaśniejsza gwiazda konstelacji, a swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu kształtowi, przypominającemu ten właśnie kontynent. Rozmiarami przekracza cztery razy tarczę Księżyca. Bliżej Deneba znajduje się słabsza i mniejsza mgławica, IC 5070, zwana Pelikanem. Kolejna warta uwagi mgławicą jest mgławica emisyjna Półksiężyc (NGC 6888).

NASA

Gromada otwarta M39

W 1964 roku odkryto silne źródło promieniowania rentgenowskiego mające swoje miejsce w Gwiazdozbiorze Łabędzia, Cygnus X-1. Uważa się, że jest to, leżący w naszej Galaktyce, układ podwójny złożony z czarnej dziury i niebieskiego nadolbrzyma. Nie można zapomnieć również o Cygnus A, które jest potężnym radioźródłem powstałym w wyniku zderzenia dwu galaktyk miliony lat świetlnych od nas. 

ESA/Hubble & NASA, A. Leroy, K. S. Long. CC BY 4.0

NGC 6946, zwana też Galaktyką Fajerwerkiem, jest galaktyką średniej wielości znajdującą się na granicy gwiazdozbiorów Łabędzia i Cefeusza.

Nie można pominąć także i tego, że region pogranicza gwiazdozbiorów Łabędzia i Lutni był głównym celem obserwacji Kosmicznego Teleskopu Keplera, poszukującego egzoplanet. Teleskop został umieszczony na orbicie wokółsłonecznej 7 marca 2009 roku, w ramach 10. misji programu Discovery. Podczas 9 lat trwania misji odkryto ponad 2300 planet pozasłonecznych.